Οι φωνές και οι διαθέσεις του ρήματος (Μέρος Α’)

Ρήματα λέγονται οι κλιτές λέξεις που φανερώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί ή δέχεται μιαν ενέργεια (δηλαδή, παθαίνει κάτι) ή βρίσκεται σε μιαν ορισμένη κατάσταση.

Ως το κεντρικό στοιχείο πάνω στο οποίο βασίζεται η πρόταση, ως το συστατικό εκείνο γύρω από το οποίο οργανώνεται το μήνυμα που μεταδίδεται στην επικοινωνία, το ρήμα αποτελεί το πλέον σύνθετο τμήμα του μορφολογικού συστήματος της νέας ελληνικής γλώσσας. Με τις μορφολογικές διαφοροποιήσεις του εκφράζεται η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το υποκείμενο, ο χρόνος κατά τον οποίο γίνεται μια πράξη, ο αριθμός των προσώπων που μετέχουν σε μιαν ενέργεια, η διάθεση του υποκειμένου κ.ά.

Το ρήμα αποτελείται από ένα λεξικό μόρφημα (π.χ., τρεχ-, λεγ-), το οποίο συνεκφέρεται απαραίτητα με το πρόσωπο και με άλλα γραμματικά μορφήματα που δηλώνουν άλλες γραμματικές πληροφορίες. Το πρόσωπο και οι λοιπές γραμματικές πληροφορίες καλούνται παρεπόμενα του ρήματος.

Τα παρεπόμενα του ρήματος είναι οι φωνές, οι διαθέσεις, οι χρόνοι, οι εγκλίσεις, το ποιόν ενεργείας, οι αριθμοί και τα πρόσωπα.

Φωνές ονομάζονται οι ομάδες μορφολογικών τύπων των ρημάτων. Με άλλα λόγια, φωνή είναι η μορφή που παίρνει το ρήμα κατά το σχηματισμό του.

Η νέα ελληνική γλώσσα έχει δύο φωνές: την ενεργητική και την παθητική.

Η ενεργητική φωνή περιλαμβάνει το σύνολο των ρηματικών τύπων που στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα έχουν κατάληξη -ω (π.χ., δένω, ακούω, γελώ, θέλω, ζω).

Η παθητική φωνή περιλαμβάνει το σύνολο των ρηματικών τύπων που στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα έχουν κατάληξη -μαι (π.χ., δένομαι, ακούγομαι, γελιέμαι, χτυπιέμαι, μιμούμαι, μοιράζομαι, χαίρομαι).

Πολλά ρήματα έχουν ρηματικούς τύπους και στις δύο φωνές (π.χ., κλείνω - κλείνομαι). Υπάρχουν και ρήματα που έχουν τύπους μόνο σε μία φωνή. Τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή ονομάζονται αποθετικά (ιδέ https://eduadvisor.gr/glwssika-more/13865-apothetika-rimata-lathi-epi-lathon-meros-a και https://eduadvisor.gr/glwssika-more/13921-apothetika-rimata-lathi-epi-lathon).

Οι φωνές και οι διαθέσεις του ρήματος (Μέρος Β’)

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika