Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Η’)
Β. Λόγιες προθέσεις
• ανά
Σύνταξη: ονοματικές φράσεις σε ονομαστική και αιτιατική.
Κύριες σημασίες: επιμερισμός/κατανομή, τόπος, χρόνος.
Παραδείγματα: «Το αυτοκίνητό μου καίει μόλις 4 λίτρα ανά 100 χιλιόμετρα», «Χωρίστηκαν ανά τριακόσιοι», «Τους έβαλαν στα τρένα ανά διακόσιους», «Το φετινό καλοκαίρι περιοδεύει με τους συνεργάτες του ανά την υφήλιο», «Οι δυνάμεις μας είναι έτοιμες να αναλάβουν δράση ανά πάσα στιγμή».
Στερεότυπες εκφράσεις: ανά πάσα στιγμή, ανά την υφήλιο, ανά τον κόσμο, ανά τους αιώνες, ανά χείρας.
• άνευ
Σύνταξη: ονοματικές φράσεις σε γενική.
Κύριες σημασίες: αφαίρεση, στέρηση, τρόπος.
Παραδείγματα: «Προτίμησε να παραδοθεί στην αστυνομία άνευ όρων», «Χωρίς καν να τον ρωτήσουν, του έδωσαν άδεια άνευ αποδοχών», «Η ταινία του είχε μια άνευ προηγουμένου επιτυχία», «Όσα ακούστηκαν στη χθεσινή συνέλευση είναι άνευ σημασίας».
Στερεότυπες εκφράσεις: άνευ αξίας, άνευ αποδοχών, άνευ διδασκάλου, άνευ επιχειρημάτων, άνευ λόγου και αιτίας, άνευ όρων, άνευ ουσίας, άνευ περιεχομένου, άνευ προηγουμένου, άνευ σημασίας, άνευ φόβου και πάθους.
*Όταν το ύφος δεν είναι λόγιο, αντί της άνευ χρησιμοποιούνται οι προθέσεις δίχως και χωρίς.
• διά
Σύνταξη: ονοματικές φράσεις σε γενική, απόλυτα αριθμητικά.
Κύριες σημασίες: τρόπος, διαίρεση.
Παραδείγματα: «Το ζήτημα διευθετήθηκε τελικά διά της διπλωματικής οδού», «Δυστυχώς, οι άνθρωποι αυτοί έχουν μάθει να λύνουν τις διαφορές τους διά της βίας», «Για να καταφέρει να φθάσει στο στόχο του, χρειάστηκε να περάσει διά πυρός και σιδήρου», «Απαγορεύεται διά ροπάλου το κάπνισμα στους χώρους εργασίας», «Οκτώ διά τέσσερα ίσον δύο», «Έξι διά δύο».
Στερεότυπες εκφράσεις: διά βραχέων, διά θαλάσσης, διά μαγείας, διά μακρών, διά ξηράς, διά παντός, διά πυρός και σιδήρου, διά ροπάλου, διά ταύτα, διά της βίας, διά της διπλωματικής οδού.
*Η εξέλιξη τής διά στη Νέα Ελληνική είναι η πρόθεση για.
• εις
Σύνταξη: ονοματικές φράσεις σε αιτιατική.
Κύριες σημασίες: αναφορά, τρόπος, σκοπός, χρόνος.
Παραδείγματα: «Του ευχήθηκα εις υγείαν», «Εις μάτην επικαλείται το ελαφρυντικό της άγνοιας», «Η αθωότητά του αποδείχθηκε διά της εις άτοπον απαγωγής», «Φέρω κάτι εις απόδειξιν», «Ο Θουκυδίδης μάς παρέδωσε το έργο του ως κτήμα ες αεί».
Στερεότυπες εκφράσεις: εις αναζήτησιν, εις ανώτερα, εις απόδειξιν, εις άτοπον, εις άφεσιν αμαρτιών, εις μάτην, εις το επανακούειν, εις το επανιδείν, εις υγείαν, ες αεί.
*Η εξέλιξη τής εις/ες στη Νέα Ελληνική είναι η πρόθεση σε.
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Α’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Β’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Γ’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Δ’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Ε’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος ΣΤ’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Ζ’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Θ’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Ι’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος ΙΑ’)
Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος ΙΒ’)
Βαγγέλης Στεργιόπουλος
Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika
