Το ποδόσφαιρο μέσα από τη λογοτεχνία

«Ολα όσα γνωρίζω περί ηθικής και πειθαρχίας τα έχω μάθει από το ποδόσφαιρο». Η πασίγνωστη ατάκα του νομπελίστα Αλμπέρ Καμί, παλιού τερματοφύλακα στη Racing Universitaire d’ Alger, στην ποδοσφαιρική ομάδα του Πανεπιστημίου στο Αλγέρι, είναι η αφετηρία κάθε συζήτησης για την αμφιλεγόμενη σχέση ποδοσφαίρου και λογοτεχνίας. Μαζικό άθλημα και θρησκεία-όπιο του λαού, το πρώτο θεωρείται εξ αντικειμένου αντίπαλο των σκοπών της λογοτεχνίας περί εξευγενισμού του πνεύματος. «Αντε, καλέ, αυτό μπορεί να ίσχυε για την Αλγερία της δεκαετίας του 1930, αλλά σήμερα είναι αφελές να το πιστεύει κανείς. Η ηθική είναι πιθανότατα το τελευταίο πράγμα που μπορεί να διδαχθεί κάποιος από το σημερινό ποδόσφαιρο». Τα λόγια ανήκουν σε έναν άλλον νομπελίστα, στον Τούρκο Ορχάν Παμούκ, ο οποίος δεν υποτιμά καθόλου το ποδόσφαιρο, είναι μάλιστα φανατικός οπαδός της Φενέρμπαχτσε, όπως ο πατέρας του, και θεωρεί ότι ήταν το ποδόσφαιρο εκείνο που έμπασε τον ίδιο στην κοινωνία και την Τουρκία στην Ευρώπη.

Οι οπαδοί

Στον ελλαδικό χώρο καταστατική είναι η σχέση τού κατά προσωπική ομολογία «βαμμένου παοκτζή, θεριού ανήμερου» Μανόλη Αναγνωστάκη με τον ΠΑΟΚ όσο ζούσε στη Θεσσαλονίκη και με τον Απόλλωνα Αθηνών όταν μετακόμισε στην Αθήνα. Ο Γιώργος Μαρκόπουλος, ο ποιητής της «Ωδής στον παίκτη της ΑΕΚ και της Εθνικής Χρήστο Αρδίζογλου» και της συλλογής με τον ποδοσφαιρικά αποκαλυπτικό τίτλο Κρυφός κυνηγός (Κέδρος, 2010), είναι πιστός ΑΕΚτζής και ο Δραμινός Νάσος Βαγενάς, φίλαθλος της Δόξα Δράμας και παίκτης του Εθνικού Πειραιώς και της Εθνικής Νέων Ελλάδος στα νιάτα του, έχει αφιερώσει στο ποδόσφαιρο στίχους αλλά και θεωρητικά δοκίμια (Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα, Κέδρος, 1999, και Σημειώσεις από την αρχή του αιώνα, Πόλις, 2013).

Το εμβληματικό ελληνικό μυθιστόρημα του ποδοσφαίρου είναι μάλλον αναντίρρητα η Φανέλα με το εννιά (Κέδρος, 1986) του Μένη Κουμανταρέα, που μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο από τον Παντελή Βούλγαρη, με τον Στράτο Τζώρτζογλου στον ρόλο του ατίθασου και αξέχαστου ποδοσφαιρικού ταλέντου Βασίλη (Μπιλ) Σερέτη.

Με αφορμή τα Μουντιάλ

Ολα αυτά οι αναγνώστες τα θυμόμαστε περιστασιακά, με αφορμή μια ποδοσφαιρική επετειακή διοργάνωση όπως, καλή ώρα, το Μουντιάλ. Στο προηγούμενο Μουντιάλ τη σχέση του ποδοσφαίρου με τη λογοτεχνία τίμησαν και οι εκδότες. Ο Καστανιώτης τύπωσε είκοσι τέσσερις Θρυλικές ιστορίες (2010) του Αλέξη Σταμάτη για τον σύντροφο Ολυμπιακό αλλά και αυτοβιογραφικό Γαμώτο ενός παναθηναϊκού (2010) του Χριστόφορου Κάσδαγλη, το Μεταίχμιο εξέδωσε την ανθολογία Αρχίζει το ματς. Το ποδόσφαιρο στη λογοτεχνία (2010) σε επιμέλεια Γιάννη Η. Παππά, οι εκδόσεις ΠεριΤεχνών τύπωσαν το λεύκωμα Κίτρινο και μαύρο. Ζωγραφική και κείμενα για την ΑΕΚ (2010) και το περιοδικό Διαβάζω είχε αφιερώσει το τεύχος 508 (Ιούνιος 2010) στο ποδόσφαιρο και στη λογοτεχνία.

Η εφετινή εκδοτική κίνηση γύρω από τον άξονα «ποδόσφαιρο και λογοτεχνία» είναι ανύπαρκτη. Ελλείψει νέων εκδόσεων, ας θυμηθούμε ορισμένα κλασικά κείμενα για το ποδόσφαιρο και τη λογοτεχνία.

Κλασικές αναφορές

Του Μανόλη Αναγνωστάκη τις «Σελίδες από την ποδοσφαιρική αυτοβιογραφία μου» στο περιοδικό Το Τέταρτο (Ιούλιος 1986) και το άρθρο του «Αγιαξ, για πάντα Αγιαξ» στην εφημερίδα Αυγή (28 Οκτωβρίου 1984) με τη σημαίνουσα ψευδώνυμη υπογραφή Αλ. Καμής. Ο Γιώργος Μαρκόπουλος επιμελήθηκε με ποιητική ευαισθησία και φίλαθλο πάθος την ανθολογία Το ποδόσφαιρο στην ελληνική ποίηση (Καστανιώτης, 2006). Με αφορμή τη συμμετοχή και τη νίκη της Ελλάδας στο Euro το 2004 το περιοδικό Το Δέντρο αφιέρωσε δύο τεύχη στο ποδόσφαιρο και στη λογοτεχνία με τίτλο «Γκολ, αγαπητοί ακροαταί!» (Απρίλιος – Ιούνιος 2004) και «Αυτή η ένδοξη Κυριακή» (Οκτώβριος 2004), όπου μεταξύ των αρρένων συγγραφέων βρίσκουμε και δύο πεζά κείμενα της Αργυρώς Μαντόγλου και της Μαρίας Ευσταθιάδη.

Από την ξενόγλωσση παραγωγή, ο πόλεμος μεταξύ Ονδούρας και Ελ Σαλβαδόρ που ξέσπασε στον μεταξύ τους ποδοσφαιρικό αγώνα του 1969 περιγράφεται στο διαχρονικό Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου (Μεταίχμιο, 2009) του Ρίτσαρντ Καπισίνσκι. Από τον ίδιο εκδότη κυκλοφόρησε το Ποδόσφαιρο (2006) του μεγάλου οπαδού της Μπαρτσελόνα Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν. Για τη ζωή όπως εκφράζεται στο ποδόσφαιρο έγραψε στα Χίλια πρόσωπα του ποδοσφαίρου (Ελληνικά Γράμματα, 1998) ο Ουρουγουανός Εντουάρντο Γκαλεάνο και τον Πυρετό της μπάλας (Ελληνικά Γράμματα, 1999) περιέγραψε ο Νικ Χόρνμπι. Ο κατάλογος των βασικών λογοτεχνικών αναγνωσμάτων για το ποδόσφαιρο συμπληρώνεται οπωσδήποτε από την Αγωνία του τερματοφύλακα τη στιγμή του πέναλτι (Σμίλη, 1990) του Πέτερ Χάντκε. Για όσους έχουν θεωρητικές ανησυχίες, η ανθρωπολογική μελέτη Η φυλή του ποδοσφαίρου (Κάκτος, 1982) του Ντέσμοντ Μόρις και ο τόμος Ποδόσφαιρο: Σύμβολα, αξίες, φίλαθλοι (Βιβλιόραμα, 2007) του εθνολόγου Κριστιάν Μπρομπερζέ ανοίγουν την πόρτα σε αθέατες πτυχές του κόσμου των γηπέδων, του οπαδισμού, του χουλιγκανισμού, της συμβολής της μπάλας στη συγκρότηση ατομικής και εθνικής ταυτότητας.

Οι πολιτικές της ταυτότητας, ο φανατισμός της κερκίδας, η εμπορευματοποίηση και η παγκοσμιοποίηση του αθλήματος από τη σκοπιά της κοινωνιολογίας εξετάζονται από έλληνες μελετητές στον συλλογικό τόμο Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών (Πλέθρον, 2013) και στον διαθεματικό τόμο Ποδόσφαιρο και πολιτισμός (Γκοβόστης, 2012).

Πάντως, ενώ το ποδόσφαιρο και η λογοτεχνία δεν φαίνεται να είναι ασυμβίβαστα, οι σχετικές εκδόσεις δεν έχουν επιτυχία. Πολλοί από τους παραπάνω τίτλους έχουν εξαντληθεί, μερικοί τυχεροί ίσως τους εντοπίσουν σε παλιατζίδικα και βιβλιοπωλεία μεταχειρισμένων βιβλίων. Οι ανθολογίες, με κείμενα των Νίκου Εγγονόπουλου, Ανδρέα Εμπειρίκου, Γιώργου Ιωάννου, Τόλη Καζαντζή, Κλείτου Κύρου, Ασημάκη Πανσέληνου, Θανάση Βαλτινού, Δημήτρη Μίγγα, Διονύση Χαριτόπουλου, Μίμη Σουλιώτη, Αργύρη Χιόνη και άλλων, δεν έχουν εξαντλήσει το αρχικό τιράζ τους. Φαίνεται πως, ενώ η λογοτεχνία αγαπά το ποδόσφαιρο, οι αναγνώστες της λογοτεχνίας δεν το αγαπούν εξίσου.

Η πιο πρόσφατη εγγραφή στη λογοτεχνική βιβλιογραφία του ποδοσφαίρου είναι το αφήγημα «Σκόνη από κιμωλία», το διήγημα της συλλογής Μια χαρά (Πατάκης, 2014) του πρωτοεμφανιζόμενου Χρίστου Κυθρεώτη, στο οποίο ένας βαμμένος αεκτζής, με αφορμή ένα μοιραίο επεισόδιο, αφηγείται τη ζωή του ως οπαδού. Ανάμεσα στο κυνηγητό με τα παόκια στην εθνική και στο ξύλο με τους βάζελους στο καράβι για την Κρήτη, ένας νεαρός αλβανός μετανάστης μέσα από την ομάδα αποκτά ταυτότητα στη νέα χώρα, κοινωνικοποιείται και όταν ανακτά την κλεμμένη σημαία της έπειτα από μια επιχείρηση σόλο, γίνεται ήρωας. Το διήγημα είναι το καλύτερο της συλλογής και ίσως το ποδοσφαιρικό πάθος που το θερμαίνει να έχει λόγο σ’ αυτό.

Πηγή: tovima.gr

Δείτε περισσότερα "Φιλοσοφία και Λογοτεχνία": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/taxidia