Η διπολική σχέση της φιλοσοφίας με τη λογοτεχνία

Για να εξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία πρέπει να απαντήσουμε αρχικά στο ερώτημα τι εστί φιλοσοφία και τι λογοτεχνία. Η λέξη φιλοσοφία είναι σύνθετη και αποτελείται από την αρχαία ελληνική λέξη φιλείν που σημαίνει αγαπώ και σοφία, δηλαδή αγάπη ή φιλία για τη σοφία. Ο όρος φιλοσοφία χρησιμοποιήθηκε και εισάχθηκε για πρώτη φορά από τον φιλόσοφο και μαθηματικό Πυθαγόρα. Ο ορισμός της φιλοσοφίας είναι από μόνος του ένα φιλοσοφικό ερώτημα. Η φιλοσοφία είναι η ρίζα όλων των μορφών πνευματικής δημιουργίας και δεν αρκείται στα επίπεδα της απλής εμπειρίας ή περιέργειας αλλά γίνεται μια συστηματική ενασχόληση η οποία προδιαθέτει διάθεση για γνώση, έρευνα και μάθηση. Η επιδίωξη της φιλοσοφίας είναι η πορεία προς την αλήθεια και την αυτογνωσία. Σε γενικά πλαίσια, με τη φιλοσοφία μαθαίνουμε να εξασκούμε το νου μας, να διευρύνουμε τους πνευματικούς μας ορίζοντες, οξύνεται η κριτική μας ικανότητα, παρατηρούμε πιο στοχαστικά την ανθρωπότητα και μυούμαστε στον ορθό λόγο και σε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων. Χάρις σ’ αυτήν ρίχτηκαν τα θεμέλια πάνω σε ερωτήματα που ξεπερνούν και υπερβαίνουν τις ανθρώπινες δυνατότητες με αποτέλεσμα να διευρύνονται τα όρια της ανθρώπινης σκέψης.

Στον αντίποδα, η λογοτεχνία θεωρείται η κοσμογνωσία μέσα από το λόγο και η επικοινωνία σκέψεων, ιδεών και συναισθημάτων μέσω των λέξεων. Οι λέξεις στη λογοτεχνία ‘ζωντανεύουν’ και μέσα απ’ αυτές πλάθονται φανταστικοί κόσμοι των αγαπημένων μας περιπετειών που έχουν να πουν την δικιά τους ιστορία. Κάθε εποχή προσδιορίζει τη λογοτεχνία της -και την παραλογοτεχνία της και η λογοτεχνία συναποτελεί ένα μοντέλο και ένα πολυσύστημα της κουλτούρας μαζί με την πολιτική, την θρησκεία, την τέχνη και άλλα πολυσυστήματα. Ως τέχνη του λόγου, η λογοτεχνία θεωρείται ότι περιλαμβάνει όλες τις μορφές ποιητικού, πεζού και θεατρικού λόγου και διακρίνεται σε γραπτή, προφορική, λόγια και δημώδη, εθνική και παγκόσμια. Υποδιαιρείται σε λογοτεχνικά γένη (έπος και μυθιστόρημα, λυρική ποίηση και δράμα) και είδη (τραγωδία, κωμωδία, σονέτο, κτλ.). Ο όρος λογοτεχνία δεν έχει καθορισμένα και σαφή όρια λόγω της ‘λογοτεχνικότητας’. Η λογοτεχνικότητα, το στοιχείο που διαφοροποιεί τα λογοτεχνικά κείμενα είναι ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα και για τον καθορισμό της έννοιας της λογοτεχνικότητας έχουν γίνει πολλές προσπάθειες οι οποίες μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες: την οντολογική εξέταση, που προσπαθεί να ορίσει την λογοτεχνία με εσωτερικά κριτήρια, προσδιορίζοντας κάποια σταθερά χαρακτηριστικά λογοτεχνικού λόγου και την ιστορικο-εξελικτική εξέταση που μελετά τις διάφορες μεταβολές του λογοτεχνικού φαινομένου. Η λογοτεχνία λοιπόν αποτελεί μια φαντασιακή συνεκδοχική απεικόνιση και αναπαράσταση της κανονικότητας. Έχει ως στόχο να διδάξει νοήματα, αξίες και συμβολισμούς, να αναπαραγάγει συναισθήματα που υπακούνε στη δύναμη των λέξεων. H διάσταση της λογοτεχνίας είναι ανθρωπιστική και βοηθά στην διεύρυνση των εμπειριών μας καθώς χάρις στην μυθοπλασία οι εμπειρίες μας είναι ευρείς και οικουμενικές.

Η φιλοσοφία θέτοντας ερωτήματα, αποβλέπει στην αναδίφηση της αλήθειας, να δώσει απαντήσεις σε διάφορα ζητήματα με επιχειρήματα και να διατυπώσει προτάσεις για αυτοβελτίωση και αλλαγή του κόσμου. Η φιλοσοφία συσχετίζεται περισσότερο με την επιστήμη, τη διάνοια και τη κυριολεκτική χρήση της γλώσσας σε αντίθεση με την λογοτεχνία η οποία επικεντρώνεται στη μυθοπλασία και όντας ένα ατίθασο και ελεύθερο πνεύμα. Η φιλοσοφία αναφέρεται σε αλήθειες και πραγματικά γεγονότα καταλήγοντας σε μια εικασία. Απ’ την άλλη πλευρά, η λογοτεχνία στηρίζεται στην μετάδοση πληροφοριών με καλαισθησία και δεν έχει απώτερο σκοπό και κατάληξη. Δημιουργεί συναισθήματα και ερωτήσεις και ένα από τα βασικά συστατικά της είναι η φαντασία. Ο λογοτεχνικός συγγραφέας είναι συναισθηματικός και ευαίσθητος, ενώ ο φιλόσοφος οφείλει να είναι λογικός, με κίνητρο να προσανατολίσει και να κατηχήσει την ανθρώπινη σκέψη στην ορθολογικότητα. Συνάμα, ο λογοτέχνης χρησιμοποιώντας κάποιο ψέμα ή μύθο και συγκαταλέγοντας πλασματικά γεγονότα μπορεί να ανακαλύψει την αλήθεια, κάποιο αισθητό γεγονός ή κάποιες ηθικές αρετές ή πράξεις και να μεταδώσει το δικό του μήνυμα. Ο λογοτέχνης μεριμνά κυρίως για την ομορφιά της γραφής του κάνοντας επίκληση στο συναίσθημα του αναγνώστη παρά για την λογική αλληλουχία του κειμένου του.

Η λογοτεχνία και η φιλοσοφία αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους καθώς ο στόχος τους είναι η εξερεύνηση της αλήθειας. Εξίσου τα λογοτεχνικά κείμενα γεννούν ερωτήματα φιλοσοφικού στοχασμού, αναζωπυρώνουν συζητήσεις φιλοσοφικής φύσεως και μας βοηθάνε να κατανοήσουμε την πραγματιστική της φυσικής γλώσσας. Είναι ευρέως γνωστό ότι και η φιλοσοφία απ’ την μεριά της παίρνει στοιχεία απ’ την λογοτεχνία. Σημαντικά παραδείγματα του πως η φιλοσοφία συνδέεται με την λογοτεχνία αλλά και το αντίστροφο αποτελούν οι διάλογοι του Πλάτωνα και τα έργα του Φιλίπ Σαμπό, Κάφκα, του Νίτσε, του Ντοστογιέφσκι, Μισέλ Φουκώ και του Γκαίτε. Επομένως, η φιλοσοφία και η λογοτεχνία είναι αντιτιθέμενα νοητικά σύνολα αλλά αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους μοιράζοντας την κοινή ουσία της γλωσσικής πρακτικής και δίνοντας η καθεμία ξεχωριστά το δικό τους λιθαράκι στον αναγνώστη.

Πηγή: tovivlio.net

Δείτε περισσότερα "Φιλοσοφία και Λογοτεχνία": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/taxidia