Πανεπιστήμιο Αιγαίου: μια ενοποιημένη εκπαιδευτική ολότητα με στόχο τη χωροταξική και πολιτιστική ενοποίηση του Αρχιπελάγους

Συνέντευξη στο Βαγγέλη Στεργιόπουλο για το eduadvisor.gr

Καθηγητής Στέφανος Γκρίτζαλης
Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Το όραμα του διαπρεπούς μαθηματικού, πανεπιστημιακού καθηγητή και ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή για την ίδρυση Ιωνικού Πανεπιστημίου και, τελικά, η ίδρυση του Πανεπιστημίου Σμύρνης είναι για τη συντριπτική πλειονότητα των σύγχρονων Ελλήνων terra incognita. Ως εκ τούτου, θα θέλαμε να περιγράψετε αδρομερώς το ιστορικό υπόβαθρο της (επαν)ίδρυσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το 1984.

Στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα η ελληνική κυβέρνηση, με τη συνδρομή του διακεκριμένου Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, αποφάσισε την ίδρυση του Ιωνικού Πανεπιστημίου, στη Σμύρνη. Το Πανεπιστήμιο, που θα περιελάμβανε Φυσικομαθηματική Σχολή, Γεωπονική Σχολή και Τμήμα Υγιεινής και Μικροβιολογίας, σχεδιάστηκε στη βάση χαρακτηριστικών και αντίστοιχης εμπειρίας μεγάλων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, αλλά δεν λειτούργησε ποτέ, καθώς μεσολάβησε η Μικρασιατική Καταστροφή. Πέρασαν περίπου 60 χρόνια από τότε, για να τεθεί εκ νέου το θέμα της ίδρυσης ενός άλλου πανεπιστημιακού ιδρύματος στα ανατολικά σύνορα της Ελλάδας. Η ίδρυση του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το 1984, με έδρα του τη Μυτιλήνη της Λέσβου, ανατρέχει ιστορικά σε εκείνο το πολιτικό και εκπαιδευτικό όραμα.

Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ιδρύθηκε το 1984 με το Π.Δ. 83, με έξι (6) αρχικά Τμήματα (Επιστήμης Φυσικού Περιβάλλοντος, Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Διοίκησης Επιχειρήσεων, Μαθηματικών, Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης και Νηπιαγωγών). Πέντε χρόνια αργότερα ιδρύθηκαν άλλα δύο (2) Τμήματα, αυτά της Κοινωνιολογίας και της Ανθρωπογεωγραφίας. Έτσι, μέχρι το 2000 η λειτουργία των παραπάνω Τμημάτων σηματοδότησε την πρώτη φάση ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στις Μονάδες της Μυτιλήνης, της Χίου, της Σάμου και της Ρόδου. Το 1997 ιδρύθηκαν τα Τμήματα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών (Χίος), Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων (Σάμος), Μεσογειακών Σπουδών (Ρόδος) και Επιστήμης της Θάλασσας (Μυτιλήνη). Ακολούθησε το 2000 η ίδρυση των Τμημάτων Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας (Μυτιλήνη), Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης (Χίος), Στατιστικής και Αναλογιστικής Επιστήμης (Σάμος) και Γραφικών Τεχνών και Σχεδίασης Συστημάτων . Με την ίδρυση του τελευταίου, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου επεκτάθηκε χωρικά και στο νησί της Σύρου. Η ολοκλήρωση της ακαδημαϊκής φυσιογνωμίας του Ιδρύματος έγινε με την ίδρυση του Τμήματος Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής, με έδρα τη Λήμνο, το 2007, και με την ίδρυση, το 2009, του Τμήματος Οικονομικής και Διοίκησης του Τουρισμού στη Χίο.

Παράλληλα, αναπτύχθηκαν Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών, σε κάθε Τμήμα, με αντικείμενα καινοτόμα και διεπιστημονικά, όπως τα αντίστοιχα των προπτυχιακών σπουδών. Σε σύντομο χρονικό διάστημα τα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών έτυχαν μέγιστης αναγνωρισιμότητας, γεγονός που οφείλεται, όπως και στην περίπτωση του πρώτου κύκλου σπουδών, στην υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και έρευνα και καταδεικνύεται από το υψηλό ποσοστό απασχολησιμότητας των αποφοίτων τους.

Το Π.Δ. 93 (ΦΕΚ 131/5.6.2013 τ. Α), επισφράγιση του γνωστού ως Σχέδιο «Αθηνά», επέφερε αλλαγές και στο χάρτη του Αιγαίου, καθώς το Τμήμα Στατιστικής και Αναλογιστικών Χρηματοοικονομικών Μαθηματικών εντάχθηκε στο Τμήμα Μαθηματικών, αποτελώντας διακριτή εισαγωγική κατεύθυνση, το ιδρυθέν Τμήμα Οικονομικής και Διοίκησης του Τουρισμού δεν αναφέρεται και η εγκεκριμένη από το Σ.Α.Π.Ε. Πολυτεχνική Σχολή δεν ιδρύθηκε.

Η ιδιαιτερότητα του Πανεπιστημίου Αιγαίου σε σχέση με τα υπόλοιπα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας μας έγκειται στη διασπορά των Πανεπιστημιακών Μονάδων του σε διάφορες πόλεις του Αρχιπελάγους. Πόσο δυσχερής αποδεικνύεται στην πράξη η λειτουργία πανεπιστημιακών σχολών και τμημάτων σε ακριτικά νησιά της χώρας μας και πώς επιτυγχάνεται ο αναγκαίος συντονισμός των διαφόρων μονάδων του αιγαιοπελαγίτικου πανεπιστημίου-δικτύου;

Οι ιδιαιτερότητες που προκύπτουν από την ίδρυση και λειτουργία ενός Ιδρύματος σε έναν ευρύ νησιωτικό χώρο, από την πολυδιάσπαση του Ιδρύματος, που συνοδοιπορεί με την πολυδιάσπαση του χώρου, αλλά και από τις ιδιαίτερες συνθήκες που επηρεάζουν τη ζωή σε ένα τέτοιο περιβάλλον (είτε είναι οι δύσκολες καιρικές συνθήκες το χειμώνα είτε η απουσία μέριμνας από πλευράς της Πολιτείας για μια πολιτική «συγκοινωνιακής ένωσης» του χώρου), είναι αυτές που οδήγησαν το Πανεπιστήμιο Αιγαίου να αναπτυχθεί με τη μορφή ενός Πανεπιστημίου δικτύου, που οι διαφορετικές Μονάδες του βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ τους, λειτουργώντας έτσι στο πλαίσιο μιας ενοποιημένης εκπαιδευτικής ολότητας.

Η ιδιομορφία της νησιωτικής πολυδιάσπασης του Ιδρύματος (μοναδική στον ελλαδικό χώρο, καθώς δεν υπάρχει κανένα άλλο πανεπιστήμιο που να εδράζεται σε νησιωτικό ή ηπειρωτικό χώρο με τον αριθμό των Μονάδων που έχει το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου) συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη μιας διοικητικής δομής που βασίζεται στην αποκέντρωση. Η διοικητική δικτυακή δομή αποτελεί ένα παράδειγμα καλής πρακτικής αποκεντρωμένης λειτουργίας, βασισμένης σε ένα μοντέλο κατανεμημένης λειτουργίας δομών που συμπράττουν αξιοποιώντας και τις Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών. Οι Περιφερειακές Διευθύνσεις των Μονάδων (νησιών) βρίσκονται σε απόλυτη συνέργεια με τις Κεντρικές Διευθύνσεις, ενώ σε επίπεδο λειτουργίας ακαδημαϊκών Οργάνων έχει διαπιστωθεί ότι η γεωγραφική διασπορά δεν αποτελεί πρόσκομμα στην υλοποίηση του συλλογικού οράματος του Ιδρύματος.

Σε ποιους απευθύνονται τα Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ποιο είναι σε γενικές γραμμές το πλαίσιο λειτουργίας τους και πώς αξιολογούνται όσοι παρακολουθούν τα εν λόγω προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και επιμόρφωσης;

Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στα πλαίσια της Δράσης για τη Διά Βίου Μάθηση, προσφέρει Προγράμματα επαγγελματικής επιμόρφωσης και εξειδίκευσης, καθώς και γενικά επιμορφωτικά προγράμματα σπουδών σε διάφορα επιστημονικά πεδία αιχμής, μέσω εκπαίδευσης από απόσταση με χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (e-learning), τόσο σε πτυχιούχους όσο και σε αποφοίτους λυκείου. Τα Προγράμματα, με έμφαση στην καινοτομία και με σαφή προσανατολισμό στις σύγχρονες απαιτήσεις της κοινωνίας, της παραγωγής και της αγοράς εργασίας, λειτουργούν μέσα σε ένα συνεκτικό πλαίσιο που διασφαλίζει την ποιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, την εγκυρότητα του εκπαιδευτικού περιεχομένου και την άρτια υποστήριξη των επιμορφούμενων σε όλα τα στάδια συμμετοχής τους. Η σημαντική εμπειρία και τεχνογνωσία του Πανεπιστημίου Αιγαίου στην οργάνωση και λειτουργία προγραμμάτων ηλεκτρονικής μάθησης, όπως και οι πιστοποιημένες δομές σχεδιασμού και ανάπτυξης τεχνικών και τεχνολογικών υποδομών και παιδαγωγικών μοντέλων, διασφαλίζουν άριστα αποτελέσματα στη μαθησιακή διαδικασία.

Η αξιολόγηση βασίζεται στις αρχές της διά βίου μάθησης και διεξάγεται με πολλαπλούς και συνήθως συμπληρωματικούς τρόπους, στοχεύοντας, κατ’ εξοχήν, στην αποτίμηση της επίτευξης των μαθησιακών στόχων και αποτελεσμάτων της Διδακτικής Ενότητας εκ μέρους των επιμορφούμενων. Μπορεί να συμπεριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη συμμετοχή στις ανατεθείσες δραστηριότητες, τεστ αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης, την εκπόνηση εργασιών.

Μέσα από την υλοποίηση των Προγραμμάτων αυτών, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου συμβάλλει ενεργά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας, μέσα από τη συνεχιζόμενη, διά βίου μάθηση και την αδιάλειπτη πρόσβαση στην έγκυρη, επιστημονική γνώση, ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο, εργασιακή κατάσταση, τόπο κατοικίας κ.λπ.

Ποια είναι η πολιτική που εφαρμόζει το Πανεπιστήμιο Αιγαίου σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια και την προαγωγή της βασικής και της εφαρμοσμένης έρευνας;

Στα τριάντα χρόνια της λειτουργίας του, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου αποδεικνύει καθημερινά τη δυναμική του ως κέντρο έρευνας και γνώσης και καταξιώνεται στη συνείδηση της ακαδημαϊκής κοινότητας στην Ελλάδα και διεθνώς με βάση σειρά παραγόντων, όπως οι επιδόσεις των μελών ΔΕΠ και των ερευνητών του στην παραγωγή νέας γνώσης. Η καλλιέργεια της έρευνας (βασικής, εφαρμοσμένης και τεχνολογικής) συνδέεται άρρηκτα με τις δύο άλλες πλευρές του «τριγώνου της γνώσης», δηλαδή την εκπαίδευση και την καινοτομία, αποτελώντας προϋπόθεση για την ανάπτυξη μιας σύγχρονης χώρας. Ωστόσο, τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν τη σταθερή εθνική υποχρηματοδότηση της έρευνας, την οποία προσπαθούν να υπερβούν με την ανάληψη έργων που συγχρηματοδοτούνται είτε από κοινοτικούς πόρους είτε από μη κρατικούς φορείς είτε από ίδιους πόρους.

Ειδικότερα το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, είτε αυτόνομα είτε στο πλαίσιο συνεργασιών με ερευνητικούς και αντίστοιχους ακαδημαϊκούς φορείς, συμμετέχει σε ερευνητικές προσπάθειες, επιτυγχάνοντας διεθνή αναγνώριση. Δίνει, για το λόγο αυτόν, ιδιαίτερη έμφαση στη συστηματική αποτύπωση της ερευνητικής στρατηγικής ανά Τμήμα, στην οργάνωση και λειτουργία ερευνητικών εργαστηρίων και στην υποστήριξη ερευνητικών ομάδων, έστω και με πενιχρά μέσα. Παρά την πρωτοφανή υποχρηματοδότησή του, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου υποστηρίζει, με ίδιους πόρους (χαρακτηριστικά αναφέρεται το πρόγραμμα ΥΠΑΤΙΑ) την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών σε καινοτόμες θεματικές περιοχές, ενώ καταβάλλει διαρκή προσπάθεια ενεργού συμμετοχής προπτυχιακών και κυρίως μεταπτυχιακών φοιτητών στις ερευνητικές δραστηριότητες των Τμημάτων, με συστηματικό τρόπο. Ενισχύει τη μετακίνηση στο πλαίσιο του Erasmus+ μελών του διδακτικού προσωπικού, όπως και τη μετακίνηση υποψηφίων διδακτόρων σε επιστημονικά fora. Επιπλέον, έχει αναπτύξει υπηρεσίες ολοκληρωμένης διαχειριστικής υποστήριξης στην υποβολή προτάσεων για χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων.

Εν τούτοις, όλα τα παραπάνω δεν δύνανται να άρουν το πάγιο προς την Πολιτεία αίτημα για την καθιέρωση μόνιμου εθνικού προγράμματος έρευνας και ανάπτυξης και τη διαμόρφωση πλαισίου αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων, συνιστώσα εκ των ων ουκ άνευ για μια υγιή και βιώσιμη ανάπτυξη μιας σύγχρονης κοινωνίας.

Με ποιον τρόπο εντάσσει στη διδακτική διαδικασία και αξιοποιεί σήμερα το Πανεπιστήμιο Αιγαίου τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας;

Οι Τεχνολογίες της Πληροφορικής και Επικοινωνιών αποτέλεσαν βασικό εργαλείο στη διδακτική διαδικασία, από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας των Τμημάτων του Ιδρύματος, όχι μόνο γιατί η έμφαση στην καινοτομία επικεντρώθηκε και στη χρήση των νέων τεχνολογιών, αλλά γιατί πολλές φορές η πολυδιάσπαση του εκπαιδευτικού χώρου και η ανάγκη συνέργειας των Τμημάτων με στόχο τη διεπιστημονικότητα επέβαλαν μια τέτοια προσέγγιση.

Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου υπήρξε από τα πρώτα ελληνικά Ιδρύματα που χρησιμοποίησαν πλατφόρμες μάθησης και μια σειρά από σύγχρονα εκπαιδευτικά εργαλεία δημιουργώντας νέα δεδομένα και εμπειρίες, μέσα από συνεργατικές διαδικασίες διδασκόντων και φοιτητών και φοιτητριών, διασφαλίζοντας παράλληλα την ποιότητα των σπουδών. Παρενθετικά σημειώνεται ότι μαθήματα πληροφορικής ήταν ενταγμένα σε όλα τα προγράμματα σπουδών των Τμημάτων του Πανεπιστημίου, τη στιγμή που σε άλλα Ιδρύματα της χώρας αποτελούσαν αντικείμενο διδασκαλίας μόνο σε Τμήματα με συναφή γνωστικά αντικείμενα. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, μέσω των Open Courses (ανοικτές διαδικτυακές διαλέξεις) και των Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου χτίζει μια καινούρια πραγματικότητα, βασισμένη στο υψηλό επίπεδο σπουδών και έρευνας, με τη χρήση των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών, διευρύνοντας έτσι τον κύκλο των εν δυνάμει επωφελούμενων και εκτός των ορίων της ακαδημαϊκής κοινότητας και κάνοντας πράξη την Κοινωνία της Γνώσης.

Πόσο σημαντική θεωρεί η Διοίκηση του Πανεπιστημίου Αιγαίου τη δημιουργία και διατήρηση στενών σχέσεων ανάμεσα στις μονάδες του εκπαιδευτικού ιδρύματος και τις τοπικές νησιωτικές κοινωνίες; Με ποιους τρόπους επιχειρεί το Πανεπιστήμιο Αιγαίου να εδραιώσει τις εν λόγω σχέσεις;

Σημαντικό στοιχείο στην ανάπτυξη του Ιδρύματος αποτέλεσαν και αποτελούν οι τοπικές κοινωνίες. Ο αιγαιοπελαγίτικος χώρος είναι ένας χώρος μεγάλος, γεωμορφολογικά και πολιτισμικά ασυνεχής, που χαρακτηρίζεται, ωστόσο, από το κοινό στοιχείο της έντονης προσήλωσης των τοπικών κοινωνιών στην προαγωγή της παιδείας και την ανάπτυξη της εκπαίδευσης και των τεχνών. Στο χώρο αυτό λειτούργησε και λειτουργεί το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, αξιοποιώντας την μακρά ιστορική παράδοση των τοπικών κοινωνιών, σεβόμενο τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους και αντιλαμβανόμενο τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις. Από την πρώτη στιγμή, το Πανεπιστήμιο κατόρθωσε να ενσωματωθεί πλήρως στον κοινωνικό ιστό των νησιών, όπου ανέπτυξε τις Μονάδες του, συμβάλλοντας ενεργά με σειρά δράσεων στην περιφερειακή ανάπτυξη, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, την ανάδειξη των ιδιαίτερων στοιχείων των περιοχών αυτών.

Μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων και δράσεων, που εκτείνονται από τη συμβουλευτική προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση, διά μελετών και ερευνητικών έργων, μέχρι τις ανοικτές διαλέξεις προς τους κατοίκους των νησιών, τη συμμετοχή του διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστημίου σε πολιτιστικούς και άλλους φορείς και την εποπτεία σχολείων, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου έχει αναπτύξει άρρηκτες σχέσεις με τους κατοίκους των νησιών και τους τοπικούς φορείς και έχει αναδειχθεί σε σημαντικό πόλο της καθημερινής ζωής των κοινωνιών επιτυγχάνοντας, μέσα από τις δράσεις του, την χωροταξική και πολιτιστική ενοποίηση του Αιγαίου. Επιθυμώντας δε να εδραιώσει περαιτέρω και να επεκτείνει τα έως σήμερα αποτελέσματα της άριστης συνεργασίας με τις τοπικές κοινωνίες και φορείς, το Πανεπιστήμιο συνεχίζει να αναζητά τομείς συνέργειας και να στέκεται αρωγός στα τοπικά ζητήματα.

Πηγή: eduadvisor.gr

Δείτε περισσότερες Συνεντεύξεις: https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/synentefxeis