Υπάτη: Το ματωμένο κεφάλαιο στην Ιστορία
Ένα από τα πιο γνωστά μέρη του νομού Φθιώτιδας είναι η Υπάτη. Είναι ευρέως γνωστή για τις ιαματικές πηγές που διαθέτει στο εσωτερικό της. Διαθέτει αρκετά σημαντικά αξιοθέατα που κάθε επισκέπτης θα ήθελε να τα γνωρίσει και να τα δει από κοντά. Επιπλέον, εκτός από τα αξιοθέατα της, η Υπάτη έχει χαράξει την δική της ιστορία στα αιματηρά χαρτιά της ιστορίας μας. Ένας τόπος με πλούσια ιστορία που -σχεδόν- κανείς μας δεν γνωρίζει μέχρι τώρα, τα κεφάλαια εκείνα που μαρτυρούν τα πεπραγμένα της Υπάτης -αυτής- του νομού Φθιώτιδας.
Η Υπάτη είναι κωμόπολη του διευρυμένου Δήμου Λαμιέων στο Νομό Φθιώτιδας, ενώ απετέλεσε έδρα του τέως ομώνυμου δήμου από το 1999 έως τα τέλη του 2010. Κατά την Απογραφή του 2011 είχε πληθυσμό 496 κατοίκους. Βρίσκεται 22 χιλιόμετρα δυτικά της Λαμίας, στις βόρειες πλαγιές του όρους Οίτη.
Στο Μεσαίωνα αναφερόταν ως Νέαι Πάτραι. Από το 1268 ήταν πρωτεύουσα της αυτόνομης ηγεμονίας της Θεσσαλίας και, μεταξύ των ετών 1318 και 1390, ήταν έδρα του σταυροφορικού Δουκάτου Νέων Πατρών.
Αργότερα αναφερόταν ως Πατρατζίκι, όνομα που καταγράφεται και σε πρακτικά των ετών της Επανάστασης του 1821, όπως για παράδειγμα στα Πρακτικά της Συνέλευσης των Σαλώνων, ως τόπος προέλευσης του Γεωργίου Αινιάν.
Η Υπάτη φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας και το Κακογιάννειο Αστεροσχολείο Υπάτης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ναός της Αγίας Σοφίας, ο οποίος έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερου ναού αναγόμενου στην παλαιοχριστιανική περίοδο.
Στο σημερινό ναό, ο οποίος γειτνίαζε με Βαπτιστήριο του 5ου αιώνα στη νότια πλευρά του, διακρίνονται σπαράγματα του πρώτου συγκροτήματος. Ενδιαφέρον προκαλεί και ο ναός του Αγίου Νικολάου, επίσης κτισμένος στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 4ου έως 6ου αιώνα. Σημαντικό είναι το Κάστρο της Υπάτης, κτισμένο σε λόφο επάνω από τον οικισμό, στο οποίο πραγματοποιούνται εργασίες αναστήλωσης και στερέωσης. Το Κάστρο ανοικοδομήθηκε ή ενισχύθηκε σε διάφορες φάσεις από Έλληνες, καθώς και Φράγκους και Καταλανούς κατακτητές.
Η Ιστορία της
Προϊστορία
Αναλυτικότερα, η Υπάτη για πρώτη φορά αναφέρεται από το 410 π.Χ., πράγμα που υπονοεί την ύπαρξή της και πριν από αυτή τη χρονολογία.
Κατά τα χρόνια της ακμής της αριθμεί 60.000 κατοίκους. Πρώτοι κάτοικοι της Υπάτης ήταν οι Αινιάνες, αρχαίο ελληνικό φύλο, που εγκαταστάθηκε στην περιοχή.
Στους ιστορικούς χρόνους η Υπάτη είναι γνωστή ως “Πρώτη” (πρωτεύουσα) των Αινιάνων, ενός λαού ελληνικού που αρχικά κατοίκησε κοντά στους Περραιβούς, στη γύρω περιοχή της Δωδώνης και μετά την κάθοδο των Δωριέων αναγκάστηκαν να μετακινηθούν και τελικά εγκαταστάθηκαν στις βόρειες υπώρειες της Οίτης. Εδώ οι Αινιάνες αναπτύχθηκαν σε λαό αυτοτελή, αφού δημιούργησαν “Κοινόν” και διοικούμενοι από δικούς τους άρχοντες “τους Αινίαρχους” έκαναν την πόλη “Ύπατα” πρωτεύουσά τους μετονομάζοντάς την Υπάτη. Οι άρχοντες του Κοινού των Αινιάνων ήταν 5, η πρωτεύουσα Υπάτη είχε 3 δικούς της άρχοντες. Είχε δικό της νόμισμα, με παράσταση του Δία και της Αθηνάς και μετείχε με αντιπροσώπους της στο Αμφικτιονικό Συνέδριο, με δική της ψήφο. Για μεγάλο λοιπόν χρονικό διάστημα η τύχη της Υπάτης ταυτίζεται με αυτή των Αινιάνων.
Η Υπάτη, από τον 4ο αι. π.Χ. μέχρι τον 8ο αι. μ.Χ., γίνεται γνωστή με τις ονομασίες: Υπάτη, Ύπατα, Υπάτα, Υπατία. Από τον 8ο αι. μ.Χ. μέχρι το 1453 με την ονομασία Νέαι Πάτραι και από το 1453 μέχρι το 1833 τη γνωρίζουμε με τις ονομασίες: Νέαι Πάτρεαι, Νεοπάτρα, Πάτρα, Νέαι Πάτραι της Ελλάδος, Πατρατζίκιον. Από το 1833 μέχρι και σήμερα φέρει και είναι γνωστή με το παλιό της όνομα και αρχικό: Υπάτη. Οι κάτοικοι της Υπάτης προσφωνούνταν Υπαταίοι (ή και Υπατέοι), Νεοπατρινοί, Πατρατζικιώτες.
Ρωμαϊκά Χρόνια
Γύρω στο 278 π.Χ. κατέλαβαν την Υπάτη οι Αιτωλοί, το 227 π.Χ. πέρασαν από αυτή οι Γαλάτες, από το 200 ως το 168 π.Χ. η Υπάτη έγινε έδρα της Αιτωλικής Συμπολιτείας, καθώς επίσης την εποχή αυτή οχυρώνεται για να αντιμετωπίσει τα κύματα των Ρωμαίων που την απειλούσαν. Από την άλλη όμως, η πολιτική και στρατιωτική αδυναμία της Ελλάδας, καθώς και οι εσωτερικές διαμάχες δεν επέτρεψαν ν’ αντιμετωπίσουν και να αναχαιτίσουν τους Ρωμαίους. Η Στερεά Ελλάδα έγινε Ρωμαϊκή Επαρχία και η Υπάτη στα 192 π.Χ. δέχτηκε Ρωμαϊκή φρουρά.
Οι κάτοικοι της Υπάτης με χίλιους τρόπους προσπάθησαν να καλοπιάσουν τον κατακτητή. Από επιγραφές πληροφορούμαστε ότι αφιέρωσαν άγαλμα στον αυτοκράτορα Τιβέριο και στους γιους του.
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα στους Υπαταίους και στους Λαμιείς για τα όρια των δύο περιοχών. Η υπόθεση τερματίστηκε με την υπογραφή συμβολαίου, που είναι στα λατινικά και σώζεται μέχρι τις μέρες μας σε επιγραφή.
Στην Υπάτη λατρεύονταν ο θεός Απόλλωνας με την επωνυμία Υπαταίος. Εξαιρετικές τιμές απολάμβανε η θεά Αφροδίτη, στην οποία ήταν αφιερωμένα τα λουτρά. Η πόλη, σύμφωνα με τον Λουκιανό, ήταν το κέντρο των μαγισσών της Θεσσαλίας, οι περιβόητες Φαρμακίδες (μπορούσαν να κατεβάσουν ακόμα και το φεγγάρι στη γη), μεταξύ των οποίων γνωστές υπήρξαν η Μυκάλη και η Αγλαονίκη ή Αγανίκη.
Κατά τους χριστιανικούς χρόνους η Υπάτη διδάχθηκε πρώτη το Ευαγγέλιο από τον Άγιο Ηρωδίωνα, ένα εκ των Αποστόλων, συγγενή και συνεργάτη του Αποστόλου Παύλου. Το 54 μ.Χ. ο Ηρωδίων ιδρύει στην Υπάτη την πρώτη επισκοπή και γίνεται ο πρώτος Επίσκοπος της Εκκλησίας Νέων Πατρών-Υπάτης, την οποία θεμελίωσε με το αίμα του. Αποκεφαλίστηκε από τους Εβραίους της Υπάτης. Η τοπική παράδοση λέει ότι τον αποκεφάλισαν στο ύψωμα, μπροστά από το σημερινό Γυμνάσιο και Λύκειο Υπάτης, στο σημείο δε, που σταμάτησε η κεφαλή του χτίστηκε Ναός του Αγίου Ηρωδίωνα.
Επίσης κατά την περίοδο της κατοχής από τους Ρωμαίους η Υπάτη αναφέρεται ως κέντρο μαγισσών. Ως εργαστήριο των μαγισσών στην Υπάτη αναφέρεται μια βαθιά σχισμή στο έδαφος, στην άκρη της πόλης και σε βράχους, η επονομαζόμενη «Ανεμότρυπα».
Κατά το έτος 121 ή 122 μ.Χ. και επί βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ανδριανού, υπήρξε διένεξη μεταξύ Υπάτης και Λαμίας για τον καθορισμό των μεταξύ τους ορίων, η οποία διευθετήθηκε από τον Ανθύπατο της Μακεδονίας. Το κείμενο της απόφασης καθορισμού των ορίων βρέθηκε σε πλάκα στις Μεξιάτες το 1885.
Επί Ιουστινιανού του Α’ (527-565 μ.Χ.) κτίστηκε στην πόλη της Υπάτης φρούριο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε και κατά τη Φραγκοκρατία.
Κατά τη μάχη του Σπερχειού, εναντίον των Βουλγάρων το 997, στρατιωτικό τμήμα των Βουλγάρων, καταδιωκόμενο, βρέθηκε σε οικισμό βοσκών κοντά στη Νέα Πάτρα (Υπάτη), όπου οι Βούλγαροι κατά την παράδοσή τους φώναζαν «βόγο-μιλ» (δηλαδή παραδινόμαστε) και για αυτό το λόγο ο συγκεκριμένος οικισμός ονομάστηκε «Βογομίλου» ή «Βογόμυλοι».
Και η ιστορία της Υπάτης δεν σταματά μονάχα στη Ρωμαϊκή Εποχή αλλά τα κεφάλαια της Ιστορίας της ολοένα και αυξάνονται. Κατέχοντας έτσι την μεγαλύτερη –εν μέρει- ιστορία, ξεκινώντας από τα Αρχαία χρόνια και φτάνοντας έτσι στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής.
Γερμανική Κατοχή
Και έρχονται τα πικρά χρόνια της κατοχής. Παρ’ όλες τις δοκιμασίες που δέχτηκαν οι κάτοικοί της δεν λύγισαν. Κρατιούνται στη ζωή. Ο κατακτητής δεν κατάφερε να φωλιάσει στις ψυχές τους, στις ψυχές των απλοϊκών κατοίκων ,που μένουν λεύτερες κι αδούλωτες. Σκελετωμένοι από την πείνα και τις στερήσεις οι Υπαταίοι κρατήθηκαν στην ζωή και έδωσαν και πάλι πρώτοι το παρόν στην Εθνική Αντίσταση. Η Υπάτη με επικεφαλής τον αείμνηστο πατριώτη Θανάση Παπακυριαζή, πρωτοστατεί στις 25/26 Νοεμβρίου1942, στην ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, με ομάδες της ενωμένης Εθνικής Αντίστασης κι άντρες της συμμαχικής αποστολής. Την ηρωική αυτή πράξη την πλήρωσαν με αίμα.
Την 1η Δεκέμβρη δέκα διαλεχτοί χωριανοί εκτελέστηκαν στα ερείπια της γέφυρας. Ανάμεσά τους και ο συνταγματάρχης Θανάσης Παπακυριαζής. Αξιωματικός γενναίος, φλογερός πατριώτης, αλύγιστος στα βασανιστήρια που υπέστη κατά την κράτησή του στις φυλακές της Λαμίας, εμψυχωτής των συγκρατούμενων συγχωριανών του, στάθηκε με ηρωισμό και περιφρόνηση μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, σαν αληθινός Ρουμελιώτης, συνεχίζοντας την ένδοξη ιστορία της οικογένειάς του. Τα τελευταία του λόγια ήταν “Είστε βάρβαροι. Σήμερα εκτελείται εμάς τους άοπλους, αλλά το αίμα μας θα το εκδικηθούν οι πατριώτες μας. Ζήτω η Ελλάδα. Ζήτω η ελευθερία” και το βόλι τον σώριασε νεκρό. Στις 6 Δεκέμβρη 1942 άλλοι 6 συγχωριανοί εκτελέστηκαν στα Καστέλλια.
Χαρακτηριστικά γράφει ο παπάς των Καστελλίων για εκείνη την ημέρα “ενθυμούμε ένας απ’ αυτούς, ο Παύλος Μπρόφας, μου έδωσε ένα σημείωμα με τα ονόματα όλων εκείνων που κατάγονται από την Υπάτη, καθώς και ορισμένα χρήματα και μου ‘πε “παππούλη να μας μνημονεύεις στην Εκκλησία”. Ήταν ακμαίο το ηθικό και με σταθερή φωνή μου είπε τα τελευταία αυτά λόγια <πάντα θα υπάρχουν θύματα για την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ”.
Ένας συγχωριανός γράφει στο ημερολόγιό του “στις 3 Δεκέμβρη, νομίζω, το πρωί φάνηκε να έρχεται από τα Λουτρά μια θλιβερή συνοδεία. Ένα άλογο με συνοδό έσερνε ένα μόνο κάρο. Μέσα ήταν 10 σφαχτά*. Ήταν οι πατριώτες, οι φίλοι μας, οι συγγενείς μας. Τους είχαν τουφεκίσει οι Ιταλοί κάτω από τα ερείπια της γέφυρας. Απ’ αυτούς που τους είχαν πάρει για ανάκριση, σε μια εβδομάδα τουφέκισαν κι άλλους 6 στα Καστέλλια, κι έγιναν 16”.
Και η προσφορά αίματος συνεχίζεται. Δεν έχει τελειωμό. Κι έρχεται η μέρα του μεγάλου χαλασμού. 17 Ιουνίου 1944, ημέρα Σάββατο. Το γλυκοχάραμα της 17ης Ιουνίου βρίσκει την Υπάτη περικυκλωμένη από τα γερμανικά στρατεύματα. Οι Γερμανοί έχουν καταλάβει τις ανατολικές, βόρειες και δυτικές προσβάσεις που οδηγούν προς την πόλη, ώστε να μην υπάρξει δίοδος διαφυγής. Οι Υπαταίοι παραδομένοι στην γλύκα του ύπνου και άλλοι σηκωμένοι νωρίτερα κινάνε* για τις δουλειές τους. Οι πρώτοι ανυποψίαστοι πέφτουν επάνω στους Γερμανούς. Και ήταν οι πρώτοι νεκροί. Και ύστερα η καμπάνα του χωριού. Όλοι τώρα ξυπνάνε και ξέρουν πως ο εφιάλτης τώρα αρχίζει.
Κάποιοι καταφέρνουν να διαφύγουν στην φιλόξενη Οίτη. Οι λίγοι κρύβονται όπως μπορούν στα περιβόλια και τους υπονόμους, για να περάσουν μια εφιαλτική μέρα με κρατημένη την ανάσα τους ανάμεσα στα πόδια των Γερμανών. Τα γυναικόπαιδα και τους γέρους τους υποχρέωσαν να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Τα μωρά κλαίγανε στις αγκαλιές των μανάδων τους, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά έψαχναν να βρουν για στήριγμα ένα χέρι, για να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους. Μέσα σε λίγες ώρες η όμορφη Υπάτη μεταβάλλεται σε κόλαση φωτιάς και αίματος. Οι δαίμονες των SS ανατίναξαν εκκλησίες και σχολεία, έκαψαν γυναίκες μέσα στα σπίτια τους, γέμισαν με πτώματα τους δρόμους, οδήγησαν τα γυναικόπαιδα στο νεκροταφείο για ομαδική εκτέλεση, η οποία απετράπη την τελευταία στιγμή.
Το σούρουπο βρήκε την Υπάτη νεκρή πολιτεία μέσα σε ερείπια που κάπνιζαν. Δεκάδες τα θύματα του εφιαλτικού απολογισμού. Από τα τετρακόσια σπίτια έμειναν τα εικοσιπέντε. Ισοπεδώθηκαν ιστορικά αρχοντικά, κάηκαν οι βυζαντινές εκκλησίες με τις πολύτιμες βιβλιοθήκες και τα πανάρχαια κειμήλιά τους.
Ακολουθεί η σκληρότερη των στιγμών και η τελευταία πράξη της τραγωδίας. Η περισυλλογή των νεκρών και των τραυματιών. Σε αυτοσχέδια φορεία μαζεύουν τους τραυματίες τους και θάβουν τους σκοτωμένους τους πρόχειρα, όπως εκείνους τους δώδεκα που ρίχνονται βιαστικά και ανάκατα σε ένα ασβεστόλακκο, στην αυλή του Αγίου Γεωργίου.
Κι έμειναν οι στάχτες, τα ερείπια, τα αποκαΐδια, η ιστορία, οι νεκροί. Έτσι καταστράφηκε η πόλη της Υπάτης. Έτσι πότισαν το δεντρί της ελευθερίας οι Υπαταίοι πατριώτες και όλοι όσοι επέζησαν, επιδόθηκαν στην τήρηση ενός βουβού όρκου “Να ξαναφτιάξουνε την Υπάτη” . Και τα κατάφεραν.
Για όλες αυτές τις θυσίες της η Υπάτη έχει ανακηρυχθεί Μαρτυρική Πόλη με το Προεδρικό Διάταγμα 399/7-12-1998, που δημοσιεύτηκε στο Φ.Ε.Κ. Α277/16-12-1998.
Στην είσοδο της πόλης υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στο ολοκαύτωμα της 17ης Ιουνίου.
Υπάτη σήμερα
Μετά από αυτό το μακροχρόνιο και μακροσκελές ταξίδι στα χρόνια της Υπάτης ανά τους αιώνες. Kαθώς επίσης, και στα χρόνια της Ιστορίας της. Έφτασε πλέον η ώρα να καταθέσουμε και τα πολύ όμορφα αξιοθέατα που διαθέτει. Που κάθε επισκέπτης θα ζήλευε και θα επιθυμούσε να τα επισκεφτεί. Το οδοιπορικό μας ξεκινάει με το που κάποιος φτάσει στην είσοδο της κωμόπολης. Συναντώντας ένα πανέμορφο καταπράσινο τοπίο από κάθε λογής φυτά, τις εκκλησίες βυζαντινού ρυθμού καθώς επίσης και τους πανέμορφους καταρράκτες.
Ξεκινώντας κανείς για την Υπάτη και φτάνοντας εκεί. Mαγεύεται από το απέραντο φυσικό κάλλος της, όπου νομίζει πως βρίσκεται σε έναν επίγειο παράδεισο. Το μάτι σου χάνεται στα πλανεμένα μονοπάτια, όπου οι μάγισσες και οι νεράιδες σε προσκαλούν. Θωρείς το κάστρο με την κυρά του, τη σπηλιά της Αρσαλής, και το Βυζαντινό της Μουσείο, και σε κάνουν να ταξιδεύεις στο χρόνο. Το Πάρκο των Ηρώων με τις προτομές του, είναι εκεί για να σου υπενθυμίζει ότι αυτός ο τόπος είναι τόπος ηρώων. Αλλά δεν μπορείς να μείνεις μόνο στο χθες.
Ζεις το σήμερα, ταξιδεύοντας στις αίθουσες του Κακογιάννειου Αστεροσχολείου της και φτάνεις μέχρι τ’ αστέρια, ρίχνοντας μόνο μια ματιά. Όπου και αν κοιτάξεις σε μαγεύει. Κάθε εποχή και ομορφιά, κάθε μέρος και λησμονιά. Πηγές, ρέματα, καταρράκτες, είναι κάποια απ’ τα αξιοθέατα που συναντά ο επισκέπτης ανηφορίζοντας προς την Υπάτη.
Πηγή: maxmag.gr
Δείτε περισσότερα "Μαθήματα πατριδογνωσίας": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/patridognwsia
