Κάστρο Λαμίας ή Ακρολαμία

Μεσαιωνικό κάστρο με μακραίωνη ιστορία. Δεσπόζει στο ψηλότερο σημείο της πόλης σε ένα βραχώδη λόφο, με πανοραμική θέα στη γραφική κοιλάδα του Σπερχειού, τις κορυφές της Οίτης, του Καλλιδρόμου, της μυθικής Όθρυος, του Παρνασσού, της Γκιώνας και του Μαλιακού Κόλπου.

Στην καλοδιατηρημένη τοιχοποιία του είναι αποτυπωμένη η ιστορική συνέχεια από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μέσα στοn χώρο του Κάστρου εδρεύει το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λαμίας, η ΙΔΑ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και dυνεδριακό kέντρο.

Ιστορία

Η Λαμία είναι χτισμένη σε στρατηγική θέση, στις νότιες παρυφές του όρους Όρθρυς. Η περιοχή κατοικούνταν τουλάχιστον από την εποχή του Χαλκού (2800-1100 π.Χ.). Σημαντική άνθιση πρέπει να γνώρισε από το 413 π.Χ. Ήδη από τα τέλη του 5ου αι. ήταν οχυρωμένη. Κατάλοιπα εκείνης της οχύρωσης σώζονται στην ακρόπολη και μέσα στη σημερινή πόλη. Ωστόσο η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για την οχύρωση της Λαμίας προέρχεται από το Διόδωρο τον Σικελιώτη. Ο σκοπός της οχύρωσης ήταν η επιτήρηση της κοιλάδας του Σπερχειού, της παραλιακής οδού και του στενού περάσματος που οδηγεί στη Θεσσαλία.

Η πόλη μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. ήταν υπό την κυριαρχία του Φιλίππου Β΄. Το 302 π.Χ. απελευθερώθηκε από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή και μέχρι την κατάληψή της από τους Ρωμαίους παρέμεινε κάτω από την επιρροή των Θεσσαλών και των Αιτωλών.

Από τον 9ο αιώνα (869/70) η πόλη εμφανίζεται στις πηγές ως Ζητούνι. Το 1204 πέρασε στα χέρια των Φράγκων, που ίδρυσαν εκεί τη Βαρονία του Ζητουνίου. Η οχύρωση της ακρόπολης αναφέρεται για πρώτη φορά ως Κάστρο σε μια επιστολή του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ στις αρχές toy 13ου αι.

Στα 1218 το κατέλαβαν οι δυνάμεις του Δεσποτάτου της Ηπείρου υπό τον Κωνσταντίνο Κομνηνό Δούκα, κυβερνήτη της Ναυπάκτου και αδερφό του Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρου Α΄ Κομνηνού Δούκα.

Από το 1264 η Λαμία γίνεται μέρος του ημιανεξάρτητου κρατιδίου της Θεσσαλίας (ή της «Μεγάλης Βλαχίας») ηγεμόνας του οποίου ήταν ο Ιωάννης Α΄ Δούκας νόθος γιος του εκλιπόντος Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄, με έδρα την Υπάτη («Νέαι Πάτραι»).

Το 1275 Ο Ιωάννης Α΄ κάνει κινήσεις απεξάρτησης από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην οποία ήταν τυπικά υποτελής έχοντας τον τίτλο του Σεβαστοκράτορα, αλλά αυτό τον φέρνει σε σύγκρουση με τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο, ο οποίος στέλνει εναντίον του στρατό και τον πολιορκεί στη Θήβα.

Ο Ιωάννης κατορθώνει να ξεφύγει από την πολιορκημενη Θήβα και ζητά τη βοήθεια του Δούκα των Αθηνών Ιωάννη Δελαρός (Jean de La Roche ), ο οποίος ανταποκρίνεται και μαζί απωθούν τις δυνάμεις των Βυζαντινών (που αποτελούνταν κυρίως από Κουμάνους και Τούρκους μισθοφόρους).

Σαν ανταμοιβή και για να επισφραγιστεί αυτή η νέα συμμαχία, ο Ιωάννης Α' πάντρεψε τη φημισμένη για την ομορφιά της κόρη του Ελένη Αγγελίνα Κομνηνή με τον αδελφό του Δούκα των Αθηνών, Γουλιέλμο ντε Λα Ρος δίνοντας για προίκα τέσσερα κάστρα, ένα εκ των οποίων ήταν το κάστρο της Λαμίας.

Έτσι από το 1375 το Ζητούνι γίνεται μέρος της επικράτειας του Φράγκικου Δουκάτου των Αθηνών, το οποίο μετά από εκείνες τις εξελίξεις έφτασε στο απόγειο της δύναμής του. Ο Γουλιέλμος ντε Λα Ρος διαδέχθηκε αργότερα τον αδερφό του και έγινε ο ίδιος Δούκας των Αθηνών και «Μεγάλος Κύρης».

Το Δουκάτο των Αθηνών κατελήφθη το 1311, μετά τη μάχη του Κηφισού (Αλμυρού), από τους μισθοφόρους της Καταλανικής Εταιρείας. Το Ζητούνι παρέμεινε έδαφος του Δουκάτου των Αθηνών, αλλά μέχρι την τουρκική κατάκτηση ήταν υπό καταλανική διοίκηση.

Από το 1446 πέρασε στα χέρια των Τούρκων. Επί Τουρκοκρατίας απέκτησε μεγαλύτερη σπουδαιότητα από άλλα κάστρα που κατά τον Μεσαίωνα ήταν πιο σημαντικά (όπως της Άμφισσας, της Υπάτης, της Μενδενίτσας κ.λπ.)

Στην επανάσταση του ‘21 το κάστρο δεν διαδραμάτισε κάποιο ρόλο. Η Λαμία και το κάστρο της απελευθερώθηκαν το 1832-33 με την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους. Από το 1884 μέχρι και το Β΄ Παγκόσμιο Πολέμο το Κάστρο χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας. Το 1973 ο χώρος παραδόθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας στο Υπουργείο Πολιτισμού και το 1984 ο Δήμος της Λαμίας ανέλαβε την ανάπλασή του και την επισκευή του στρατώνα, με σκοπό τη στέγαση εκεί του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το οχυρωματικό σύστημα της Λαμίας αποτελούνταν από δυο ζώνες, την ακρόπολη και το τείχος της κάτω πόλης.

Ο σωζόμενος οχυρωματικός περίβολος έχει κάτοψη τριγωνική και σώζεται σε καλή κατάσταση λόγω των συνεχών επισκευών. Η περίμετρός του φτάνει τα 600μ. και το ύψος του ποικίλει φτάνοντας στη ΒΔ γωνία τα 13 μέτρα. Το πάχος της τοιχοποιίας είναι κατά μέσο όρο 1,35μ. και απολήγει σε οδοντωτές επάλξεις.

Το Κάστρο έχει δυο πύλες, μια στα ΝΑ, τη λεγόμενη και Σιδηρά πύλη, μέσω της οποίας επικοινωνούσε με την κάτω πόλη και μια στα ΒΑ που οδηγούσε προς την Όρθρυ. Ενισχυτικοί πύργοι υψώνονται κοντά στις πύλες, στις γωνίες του τείχους και σε όλα τα ασθενή για την άμυνα σημεία.

Εσωτερικά ο χώρος διαιρούνταν με δυο εγκάρσιους τοίχους σε τρία μέρη. Το βόρειο τμήμα (ακροπύργιο) βρίσκεται ψηλότερα και χρησίμευε ως το έσχατο καταφύγιο των υπερασπιστών του Κάστρου. Το πλάτωμα της ΝΔ γωνίας χρησίμευε κατά τον Μεσαίωνα ως προμαχώνας και διέθετε δεξαμενή. Στην ίδια θέση διατηρούνται λείψανα τζαμιού. Την εποχή του Όθωνα ανεγέρθηκε στο κέντρο του μεσαίου πλατώματος ένα διώροφο ορθογώνιο κτήριο που αποτελούσε στρατώνα ως τις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο οχυρωματικός περίβολος παρουσιάζει αρκετές οικοδομικές φάσεις. Το αρχαιότερο τμήμα πολυγωνικού συστήματος, που χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ., βρίσκεται στη ΒΔ γωνία της δυτικής πλευράς. Στη βάση του ΒΔ πύργου απαντά ισόδομο τραπεζιόσχημο σύστημα δόμησης που μπορεί να χρονολογηθεί από τα τέλη του 5ου ως τις αρχές του 4ου αι. π.Χ. Ισόδομο ορθογώνιο σύστημα απαντά σε αρκετά άλλα σημεία της βάσης του τείχους.

Παραμένει αβέβαιο αν υπήρξε κάποια ανακαίνιση του τείχους στην εποχή του Ιουστινιανού. Τα τμήματα αργολιθοδομής με ενδιάμεση χρήση συνδετικού κονιάματος και κεραμιδιών ανήκουν σε επισκευές πιθανόν των βυζαντινών χρόνων, αλλά επίσης των Φράγκων και των Καταλανών.

Νέες συμπληρώσεις και επισκευές πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Την ίδια εποχή διαμορφώθηκαν και οι πύλες. Οι προσθήκες της Τουρκοκρατίας διακρίνονται από την άφθονη χρήση ασβεστοκονιάματος ως συνδετικού υλικού.

Πηγή: kastra.eu

Δείτε περισσότερα "Μαθήματα πατριδογνωσίας": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/patridognwsia