Νάξος, η λατρεία του Διονύσου και της Δήμητρας

Στο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, τη Νάξο, αφθονούν τα μνημεία της αρχαιότητας, που φανερώνουν το αξιοζήλευτο παρελθόν του νησιού, την οικονομική και καλλιτεχνική ακμή του κατά τους Ιστορικούς Χρόνους.

Λαμπρά δείγματα της μνημειώδους μαρμάρινης αρχιτεκτονικής που αναπτύχθηκε στη Νάξο κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους αποτελούν τα λείψανα δύο μεγάλων ιερών, του Διονύσου στη θέση «Ύρια», πλησίον της πρωτεύουσας, και της Δήμητρας, κοντά στο Άνω Σαγκρί, στην ενδοχώρα του νησιού.

Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το γεγονός ότι σε ένα νησί που εξακολουθεί να έχει μεγάλη αγροτική παραγωγή και αναπτυγμένη κτηνοτροφία, τα δύο προαναφερθέντα ιερά ήταν αφιερωμένα στο Διόνυσο, θεό της γονιμότητας και της ευφορίας, και τη Δήμητρα, θεά της γεωργίας.

Η θρησκευτική δραστηριότητα στην περιοχή του ιερού του Διονύσου, νότια - νοτιοανατολικά της Χώρας Νάξου, ξεκινά από τους Μυκηναϊκούς Χρόνους (1300 π.Χ.).

Στην ίδια θέση («Ύρια») και με τον ίδιον προσανατολισμό εντοπίστηκαν τέσσερις διαδοχικοί ναοί (σε αλλεπάλληλα στρώματα), που τεκμηριώνουν τη δημιουργία της ναξιακής αρχιτεκτονικής από τα τέλη του 9ου-αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. έως τον 6ο αιώνα π.Χ.

Ο τελευταίος ναός του Διονύσου (αρχαϊκός ναός ιωνικού ρυθμού, που επισκευάστηκε κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους) μετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική τον 5ο αιώνα.

Στον αρχαιολογικό χώρο του ιερού του Διονύσου έχουν πραγματοποιηθεί αναστηλωτικές εργασίες. Σε μικρή αίθουσα θα δείτε ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο, καθώς και μακέτα των ναών.

Σε απόσταση 3 χλμ Ν από το Άνω Σαγκρί, στο ύψωμα του Γύρουλα, που προβάλλει σε μια εύφορη κοιλάδα, βρίσκονται τα λείψανα του ιερού της Δήμητρας.

Ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή του ιερού τεκμηριώνεται για την τελευταία φάση της Μυκηναϊκής Περιόδου (1200-1050 π.Χ.), ίσως και για την Πρωτογεωμετρική Περίοδο.

Από τα υπάρχοντα στοιχεία προκύπτει ότι η λατρευτική χρήση του χώρου άρχισε κατά την Υστερογεωμετρική Περίοδο (8ος αιώνας π.Χ.) τουλάχιστον, με την πρώτη μορφή λατρείας να είναι υπαίθρια.

Ο αναστηλωμένος μαρμάρινος ιωνικός ναός, πρόδρομος της κλασικής αττικής αρχιτεκτονικής του 5ου αιώνα π.Χ., ανεγέρθηκε τον ύστερο 6ο αιώνα π.Χ. (γύρω στο 530 π.Χ.). Το ιερό παρήκμασε μετά τον 3ο αιώνα π.Χ.

Ύστερα από την έλευση του χριστιανισμού στη Νάξο ο αρχαϊκός ναός μετατράπηκε σε βασιλική, πιθανώς στον 6ο αιώνα. Αιώνες μετά την καταστροφή της παλαιοχριστιανικής βασιλικής και την εγκατάλειψη του χώρου, ίσως λόγω αραβικής επιδρομής στα τέλη του 7ου-αρχές του 8ου αιώνα, χτίστηκε πάνω στο άγιο βήμα το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη (ανοικοδομήθηκε λίγο νοτιότερα το 1977).

Τα λείψανα του αρχαίου ιερού εντόπισε το 1949 ο Νικόλαος Κοντολέων. Χάρη στην ανασκαφική έρευνα από το 1976 έως το 1995 συγκεντρώθηκαν και μεταφέρθηκαν στο ιερό διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη και σπαράγματα από τα αφιερώματα σε αυτό, εντοπίστηκαν δε ίχνη της αρχαίας κατοίκησης στην ευρύτερη περιοχή.

Στον αρχαιολογικό χώρο του ιερού της Δήμητρας έχουν πραγματοποιηθεί αναστηλωτικές εργασίες.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο στο Γύρουλα περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά αφιερώματα που ανήκαν στο αρχαίο ιερό και δεν εντάχθηκαν στο αναστηλωτικό πρόγραμμα, καθώς και αρχιτεκτονικά μέλη της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Επίσης, προϊστορικά αντικείμενα, βυζαντινά νομίσματα, πόρπες κ.ά.

* Φωτογραφία: Τα λείψανα του ιερού του Διονύσου στη θέση «Ύρια», πλησίον της πρωτεύουσας της Νάξου

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα "Μαθήματα πατριδογνωσίας": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/patridognwsia