Γλώσσα

Ο όρος γλώσσα αναφέρεται στον τρόπο επικοινωνίας, ιδίως του ανθρώπου, αλλά μπορεί να αναφέρεται επίσης σε περιπτώσεις τεχνητών και μη ανθρώπινων σημειακών συστημάτων (μιμόγλωσσα, τυπικές γλώσσες των μαθηματικών και της πληροφορική, γλώσσες προγραμματισμού, συστήματα επικοινωνίας ζώων κ.λπ.). Η διαφορά της γλώσσας ως τρόπος ανθρώπινης επικοινωνίας είναι ότι δε βασίζεται σε μία συγκεκριμένη μορφή μετάδοσης (π.χ. έναν ήχο), όπως το σύστημα επικοινωνίας των ζώων, αλλά αποτελείται από συνδυασμό συστημάτων που διαφοροποιείται σε πολύ μεγάλο βαθμό από κουλτούρα σε κουλτούρα και από τη μία εποχή στην άλλη.

Η φυσική διαδικασία απόκτησης μιας γλώσσας, που συμβαίνει κατά τα 4-5 πρώτα χρόνια ζωής του ανθρώπου, αναφέρεται ως μητρική και είναι μέρος της φυσικής εξέλιξης του ανθρώπου. Η γλώσσα γίνεται το απαραίτητο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος επικοινωνεί και γνωρίζει το περιβάλλον του. Με μια ολοκληρωμένη γλωσσική αγωγή, ο ομιλητής κάθε γλώσσας είναι σε θέση να συνδυάζει τη γνώση του συστήματος της γλώσσας για την παραγωγή και την πρόσληψη μηνυμάτων.

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν από 5,000 μέχρι 7,000 διαφορετικές γλώσσες στον πλανήτη. Κάθε συγκεκριμένη εκτίμηση όμως διαφέρει, ανάλογα με τον διαχωρισμό μεταξύ γλώσσας και διαλέκτου.

Πιστεύεται ότι δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον όρο γλώσσα, με τη σημασία της συγκεκριμένης εθνικής γλώσσας, και στον όρο διάλεκτος. Σύμφωνα με τη διατύπωση του Max Weinrich, «γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και στόλο», ενώ —σύμφωνα με άλλη διατύπωση— «διάλεκτος είναι μια ηττημένη γλώσσα". Πιθανότατα, «όλες οι γλώσσες του κόσμου, σε όλους τους καιρούς, είναι διάλεκτοι μιας πρώτης κοινής γλώσσας που πριν χιλιάδες χρόνια ήταν παγκόσμια γλώσσα».

Ιδιότητες της γλώσσας

Η προτεραιότητα του προφορικού λόγου

Η κοινή αντίληψη που κυριαρχεί σχετικά με τη γλώσσα είναι ότι η επίσημη μορφή της, άρα και η πιο «έγκυρη», είναι η γραπτή και ότι η πιο «πρόχειρη» και «λιγότερο σταθερή» είναι η προφορική. Από αυτή την αντίληψη έπεται και η κυρίαρχη αξιολόγηση, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες, του γραπτού λόγου ως πιο «σωστού και σημαντικού» και του προφορικού ως «δευτερεύοντος και επιρρεπούς σε λάθη». Αν και όντως η εφεύρεση του γραπτού λόγου είχε αναμφισβήτητες θετικές συνέπειες στην πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, η γραπτή γλώσσα θεωρείται από τους γλωσσολόγους, για μια σειρά από λόγους που θα εξηγηθούν παρακάτω, δευτερογενής και τρόπον τινά βοηθητική της προφορικής.

(α) Φυλογενετική και οντογενετική προτεραιότητα: ο προφορικός λόγος προηγείται και δεν προϋποθέτει τον γραπτό. Δηλαδή σε επίπεδο κοινωνίας δεν υπάρχει παράδειγμα γλωσσικής κοινότητας που να έχει γραπτό λόγο και να μην έχει προφορικό («φυλογενετική προτεραιότητα»). Αντίθετα υπάρχουν πολλές ακόμα και σήμερα κοινωνίες που δεν χρησιμοποιούν κάποιο είδος γραφής αλλά διαθέτουν μια καθ΄ όλα αναπτυγμένη γλώσσα. Αλλά και σε ατομικό επίπεδο το παιδί πρώτα μαθαίνει να μιλάει και μετά να γράφει («οντογενετική προτεραιότητα»).

Επιπλέον ο γραπτός λόγος ξεκίνησε ως και παραμένει σε μεγάλο βαθμό βοηθητικός προς την ομιλία, για λόγους απομνημόνευσης ή για να μην «χανόμαστε» και για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα ενός μεγάλου τμήματος λόγου. Μάλιστα τα αρχαιότερα δείγματα γραφής που σώζονται είναι απλοί μαθηματικοί υπολογισμοί και λογιστικά κείμενα (σουμεριακές πινακίδες). Επομένως και από ιστορική άποψη, αλλά και σύμφωνα με τη λογική, η γραφή δεν πρέπει να συγχέεται και να ταυτίζεται με τη γλώσσα, καθώς συνιστά απλώς μια μορφή αναπαράστασης της.

(β) Δομική προτεραιότητα: Βέβαια θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι και η προφορική γλώσσα δεν είναι παρά μια αναπαράσταση των νοημάτων που έχουμε μέσα στο μυαλό μας. Δηλαδή με απλά λόγια, όποια σχέση υπάρχει μεταξύ μεταξύ της γραφής <παιδί> και της έννοιας «παιδί» υπάρχει και μεταξύ του ήχου [pe'δi] και της αντίστοιχης έννοιας. Κατά βάση αυτός ο ισχυρισμός είναι σωστός και συνάδει και με το πνεύμα της γλωσσολογικής επιστήμης που έχει σαν αρχή το ότι πρωταρχικά δεν την ενδιαφέρει το υλικό μέσω του οποίου πραγματώνονται οι σχέσεις ενός συστήματος (ήχοι, γράμματα, νοήματα κτλ) αλλά οι ίδιες οι σχέσεις του συστήματος. Παραβλέπεται όμως το στοιχείο που καθιστά τον προφορικό λόγο στενότερα συνδεδεμένο με την «καθαρή γλώσσα»: ενώ μπορώ άνετα να γράψω «μπρκδφκ» δεν μπορώ να προφέρω [brkδfκ]. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι οι συγκεκριμένης φύσεως ιδιότητες των φωνητικών μας οργάνων ασκούν επιρροή στο τι λέξεις επινοούμε για τη γλώσσα μας ενώ οι γραφικές μας ικανότητες όχι. Δηλαδή ποτέ σε κανένα γλωσσικό σύστημα δεν επινοήθηκε λέξη που να μην μπορεί να αποδοθεί φωνητικά, υπάρχουν όμως πολλά γραφικά συστήματα (στην ουσία όλα) που να μην αποδίδουν ικανοποιητικά όλες τις λέξεις.

(γ) Γνωστική-μαθησιακή προτεραιότητα: Η ομιλία αναπτύσσεται με φυσικό τρόπο· για να μάθει το παιδί να μιλάει, αρκεί να εκτεθεί σε γλωσσικά ερεθίσματα. Αντίθετα, για να μάθει να γράφει τη γλώσσα του, απαιτείται συστηματική διδασκαλία.

Είναι επόμενο, λοιπόν, αντικείμενο της γλωσσολογικής επιστήμης να είναι μόνο ή κυρίως η προφορική γλώσσα και όχι η γραπτή η οποία, όταν εξετάζεται, εξετάζεται από διαφορετική οπτική.

Σαν αδυναμίες του γραπτού λόγου θα μπορούσαν να αναφερθούν η συντηρητικότητα του και επομένως η ανικανότητα του να αποδίδει όλες τις φωνητικές αλλαγές που συντελούνται σε προφορικό επίπεδο. Για παράδειγμα το γεγονός ότι η ελληνική έχει τόσα διαφορετικά γραφήματα για τον φθόγγο [ι] είναι αποτέλεσμα της συντηρητικότητας της ελληνικής γραφής που δεν απέδωσε τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί εδώ και 2000 χρόνια. Εμφανές παράδειγμα της παραμορφωτικής δύναμης του γραπτού λόγου είναι και η αγγλική, όπου η διατήρηση της ιστορικής ορθογραφίας έχει επιτευχθεί σχεδόν χωρίς καμία υποχώρηση και η γραφή των λέξεων σπάνια πλέον απεικονίζει τη σύγχρονη προφορά τους.

Πηγή: el.wikipedia.org

Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika