Οι αντωνυμίες (Μέρος Δ')
8. Αόριστες αντωνυμίες
Ορισμός – Λειτουργία – Χρήση: Αόριστες αντωνυμίες λέγονται οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούνται για κάποιο άτομο ή για κάποιο πράγμα που δεν το ονομάζουμε είτε γιατί δεν το ξέρουμε είτε γιατί δε θέλουμε να το ονομάσουμε. Η χρήση τους είναι συχνή τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο.
Αόριστες αντωνυμίες είναι οι εξής:
α) Ένας, μία/μια, ένα: Οι τύποι αυτοί συμπίπτουν με τους τύπους του αριθμητικού, που χρησιμεύει και για το αόριστο άρθρο. Δηλώνει πρόσωπα ή πράγματα με άγνωστη ταυτότητα, π.χ. Ήρθε ένας και άνοιξε την πόρτα.
β) Κανένας/κανείς, καμιά/καμία, κανένα: κλίνεται όπως το ένας, μια/μία, ένα (βλ. σ. 30) μόνο στον ενικό. Το κανείς έχει δύο σημασίες: i) σημαίνει κάποιος, όταν η φράση δεν έχει άρνηση, π.χ. Αν σ' ενοχλήσει κανείς, να μου το πεις. Έχεις καμιά καραμέλα;, ii) σημαίνει ούτε ένας, όταν η φράση είναι αρνητική, π.χ. Κανείς δε μίλησε (ούτε ένας).
γ) Κάποιος, κάποια, κάποιο: δηλώνει συγκεκριμένο πρόσωπο ή πράγμα, του οποίου η ταυτότητα δεν είναι γνωστή. Κλίνεται κατά το τίμιος, -α, -ο (βλ. σ. 50), π.χ. Χτύπησε κάποιος την πόρτα. Το διάβασα σε κάποιο βιβλίο.
δ) Μερικοί, μερικές, μερικά: δηλώνει λίγα πρόσωπα ή πράγματα, των οποίων η ταυτότητα δεν είναι σαφής. Κλίνεται μόνο στον πληθυντικό όπως το ελεύθεροι, -ες, -α (βλ. σ. 49), π.χ. Μερικοί δεν ήθελαν να τον ακούσουν. Μερικές από αυτές τις ταινίες είναι πολύ καλές.
ε) Κάτι, κατιτί [άκλιτα]: δηλώνουν κάποιο πράγμα του οποίου η ταυτότητα δεν είναι σαφής. Αναφέρονται σε ονόματα που μπορούν να βρίσκονται σε οποιοδήποτε γένος, αριθμό και πτώση, π.χ. Αγόρασα κάτι που θα σου αρέσει πολύ. Δώσε μου κατιτί.
στ) Τίποτε/τίποτα: αναφέρεται σε ονόματα που μπορούν να βρίσκονται σε οποιοδήποτε γένος, αριθμό και πτώση. Είναι άκλιτο και έχει δύο σημασίες: i) έχει τη σημασία του κάτι, όταν βρίσκεται σε ερωτηματική ή υποθετική πρόταση, π.χ. Έχει τίποτε να φάμε; Έχεις τίποτε να μου πεις;, ii) έχει αρνητική σημασία, όταν η φράση είναι αρνητική, π.χ. Δεν άκουσα τίποτε από όσα είπες.
ζ) Κάμποσος, κάμποση, κάμποσο: δηλώνει ένα ποσό αρκετό αλλά όχι καθορισμένο και κλίνεται όπως το ελεύθερος, -η, -ο (βλ. σ. 49), π.χ. Είχε κάμποσο κόσμο στην αίθουσα και δυσκολεύτηκα να βρω θέση.
η) Κάθε: προσδιορίζει αόριστα πρόσωπα ή πράγματα. Είναι άκλιτο και χρησιμοποιείται ως επίθετο, με ή χωρίς άρθρο, με ονόματα οποιασδήποτε πτώσης, π.χ. (Η) Κάθε πόλη έχει την ιστορία της.
θ) Καθένας, καθεμιά/καθεμία, καθένα: δηλώνει κάθε πρόσωπο ή πράγμα ενός συνόλου χωριστά. Κλίνεται όπως το ένας, μια/μία, ένα (βλ. σ. 30), π.χ. Ο καθένας έχει τον ρόλο του.
ι) Καθετί: σημαίνει άλλοτε οτιδήποτε και άλλοτε τα πάντα. Είναι άκλιτο και συνηθίζεται με ή χωρίς άρθρο στην ονομαστική και την αιτιατική, π.χ. Προσέχω το καθετί που λες.
ια) (Ο, η, το) δείνα, (ο, η, το) τάδε: και οι δύο χρησιμοποιούνται συνήθως στον ενικό και για τα τρία γένη, όταν δε θέλουμε να ονομάσουμε πρόσωπα ή πράγματα, π.χ. Ας πούμε ότι έρχεται ο δείνα και σου λέει να πας στο τάδε μέρος, τι θα του πεις;
ιβ) Άλλος, άλλη, άλλο: δηλώνει ένα πρόσωπο ή πράγμα που διακρίνεται από κάποιον ή κάτι άλλο. Κλίνεται όπως το ελεύθερος, -η, -ο (βλ. σ. 49), π.χ. Έγινε άλλος άνθρωπος. Θα έρθει το άλλο καλοκαίρι.
Παρατηρώ και... καταλαβαίνω...
1. Οι αντωνυμίες χρησιμοποιούνται στον λόγο για να αντικαταστήσουν κάποιες λέξεις. Παρατηρήστε τα δύο παρακάτω κείμενα. Στο πρώτο υπάρχουν όλες οι λέξεις αυτούσιες, ενώ στο δεύτερο ορισμένες λέξεις αντικαθίστανται από αντωνυμίες.
α) Όλοι οι υπάλληλοι θαύμαζαν τον διευθυντή της εταιρείας. Ο διευθυντής αγαπούσε πολύ τους υπαλλήλους.
Μαζί με τους υπαλλήλους έτρωγε τα μεσημέρια, πήγαινε εκδρομές και περιπάτους. Οι υπάλληλοι εκτιμούσαν και σέβονταν τον διευθυντή.
β) Όλοι οι υπάλληλοι θαύμαζαν τον διευθυντή της εταιρείας. Αυτός τους αγαπούσε πολύ. Μαζί τους έτρωγε τα μεσημέρια, πήγαινε εκδρομές και περιπάτους. Εκείνοι τον εκτιμούσαν και τον σέβονταν.
Παρατηρούμε πως στο δεύτερο κείμενο αποφεύγονται οι επαναλήψεις. Τα πρόσωπα που αναφέρονται στο πρώτο κείμενο (ο διευθυντής, οι υπάλληλοι) αντικαθίστανται στο δεύτερο κείμενο με προσωπικές (αυτός, τους, τον) και με δεικτικές αντωνυμίες (εκείνοι). Έτσι, το κείμενο γίνεται πιο οικονομικό εκφραστικά και η επικοινωνία πιο αποτελεσματική.
2. Να παρατηρήσετε τα παρακάτω ζευγάρια φράσεων.
α. Τα ψώνια είναι αυτής της κυρίας.
β. Τα ψώνια είναι αυτηνής της κυρίας.
γ. Τα βιβλία αυτών των μαθητών είναι σχισμένα.
δ. Τα βιβλία αυτωνών των μαθητών είναι σκισμένα.
Οι φράσεις α και γ χρησιμοποιούνται σε τυπικό και ουδέτερο ύφος, ενώ οι β και δ χρησιμοποιούνται συχνά στον προφορικό λόγο.
3. Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο και το άκλιτο αναφορικό που χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στον λόγο χωρίς διάκριση. Η χρήση τους όμως πρέπει να προσδιορίζεται από το ύφος του λόγου μέσα στο οποίο εντάσσονται.
Παρατηρήστε τις παρακάτω φράσεις.
α1. Οι κύριοι οι οποίοι εισήλθαν πριν από λίγο παρακαλούνται να προσέλθουν στο ταμείο του καταστήματος (λόγος εκφωνητή σε μεγάλο εμπορικό κατάστημα).
α2. Οι κύριοι που εισήλθαν πριν από λίγο παρακαλούνται να προσέλθουν στο ταμείο του καταστήματος.
β1. Αυτά που έκανες στον αδελφό σου να μην τα ξανακάνεις (λόγος του γονιού προς το παιδί).
β2. Αυτά τα οποία έκανες στον αδελφό σου να μην τα ξανακάνεις.
γ1. Ρε Πέτρο, οι φωτογραφίες που έβγαλες είναι πρώτες. Φυσάνε σου λέω (λόγος σε νεανική παρέα).
γ2. Ρε Πέτρο, οι φωτογραφίες τις οποίες έβγαλες είναι πρώτες. Φυσάνε σου λέω.
Στις παραπάνω φράσεις φαίνεται πως αλλού ταιριάζει περισσότερο η χρήση της αντωνυμίας ο οποίος, η οποία, το οποίο (φράση α1), ενώ σε άλλες το που (φράσεις β1, γ1). Η α1 είναι σε τυπικό ή ουδέτερο ύφος, ενώ οι β1 και γ1 σε οικείο ύφος.
4. Παρατηρήστε τα παρακάτω ζευγάρια ερωτήσεων.
α1. Ποιου είναι το βιβλίο;
α2. Ποιανού είναι το βιβλίο;
β1. Ποιας κοπέλας είναι η ζακέτα;
β2. Ποιανής κοπέλας είναι η ζακέτα;
Από τα παραπάνω παραδείγματα φαίνεται πως η χρήση του β' τύπου της ερωτηματικής αντωνυμίας ποιος, ποια, ποιο στη γενική ενικού ή πληθυντικού δεν παρουσιάζει καμιά σημασιολογική διαφορά. Πρόκειται μάλλον για διαφορά ύφους. Οι τύποι ποιανού, ποιανής, ποιανών χρησιμοποιούνται σε οικείο ύφος.
Πηγή: ebooks.edu.gr
Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika
