Οι αντωνυμίες (Μέρος Α')
Η αντωνυμία είναι ένα μέρος του λόγου που χρησιμοποιείται σε αντικατάσταση κάποιου ουσιαστικού ή κάποιας ονοματικής φράσης. Μπορεί να έχει μέσα στην πρόταση θέση υποκειμένου, αντικειμένου και γενικότερα προσδιορισμού του ρήματος. Ορισμένες αντωνυμίες λειτουργούν και ως επίθετα (αντωνυμικά επίθετα). Οι αντωνυμίες έχουν με αυτήν την έννοια μια λειτουργία προσδιοριστική, π.χ. Αυτό το αυτοκίνητο έτρεχε με μεγάλη ταχύτητα.
Οι αντωνυμίες είναι οκτώ ειδών:
- οι προσωπικές
- οι κτητικές
- οι αυτοπαθείς
- οι οριστικές
- οι δεικτικές
- οι αναφορικές
- οι ερωτηματικές
- οι αόριστες
1. Προσωπικές αντωνυμίες
Ορισμός – Λειτουργία – Χρήση: Προσωπικές ονομάζονται οι αντωνυμίες οι οποίες αντικαθιστούν λέξεις που δηλώνουν πρόσωπα. Παρουσιάζουν δύο ειδών τύπους: τους δυνατούς και τους αδύνατους. Οι πρώτοι χρησιμοποιούνται για να δοθεί έμφαση ή για να τονιστεί μια αντίθεση, ενώ οι δεύτεροι, που είναι πιο συχνοί στον λόγο, χρησιμοποιούνται στις υπόλοιπες περιπτώσεις. Δηλώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου, π.χ. Δε θέλω αυτούς, εσένα θέλω (δυνατοί τύποι). Δε θέλει να σε δει στα μάτια του (αδύνατοι τύποι).
Όταν η προσωπική αντωνυμία χρησιμοποιείται για να αναφερθεί σε ένα όνομα ή μια αντωνυμία που προηγείται στον λόγο, λέγεται επαναληπτική, π.χ. Το βιβλίο σου το έχω διαβάσει δυο φορές. Eσένα θα σε καλέσουν αργότερα.
Όταν η προσωπική αντωνυμία χρησιμοποιείται για να προαναγγείλει ένα όνομα που θα αναφερθεί παρακάτω, ονομάζεται προληπτική, π.χ. Να τη η δικηγόρος.
Μορφολογία
Μορφολογική ποικιλία
Οι τύποι της αιτιατικής του ενικού του πρώτου και δεύτερου προσώπου εμένα και εσένα μετά τις προθέσεις από και για χάνουν συνήθως το αρχικό φωνήεν ε-, π.χ. Από μένα για σένα, αντί Από εμένα για εσένα.
Στη γενική του ενικού και του πληθυντικού, καθώς και στην αιτιατική του πληθυντικού του τρίτου προσώπου, παρουσιάζονται στον καθημερινό προφορικό λόγο, σε ύφος υποτιμητικό αλλά και οικείο, και οι τύποι αυτουνού, αυτηνής, αυτωνών καιαυτουνούς, π.χ. Τα γράμματα αυτουνού του παιδιού είναι χάλια.
2. Κτητικές αντωνυμίες
Ορισμός – Λειτουργία – Χρήση: Κτητικές είναι οι αντωνυμίες που δηλώνουν σε ποιο πρόσωπο ανήκει κάτι. Χρησιμοποιούνται πολύ συχνά τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο.
Mορφολογία
Κτητικές αντωνυμίες είναι οι εξής:
α) Οι γενικές των αδύνατων τύπων της προσωπικής αντωνυμίας μετά από ουσιαστικά. Χρησιμοποιούνται, όταν λέγεται απλά πως κάτι ανήκει σε κάποιο πρόσωπο, π.χ. Αυτό είναι το βιβλίο μου. Αυτή είναι η γυναίκα του.
β) Τα δικός, δική, δικό με τις γενικές των αδύνατων τύπων της προσωπικής αντωνυμίας. Χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που θέλει ο ομιλητής να δώσει έμφαση ή να αντιπαραθέσει αυτό για το οποίο γίνεται λόγος με κάτι άλλο, π.χ. Θέλει το δικό σου βιβλίο, όχι το δικό του. Η αντωνυμία αυτή έχει τρία πρόσωπα και δύο αριθμούς. Κλίνεται όπως τα επίθετα σε -ος, -η, -ο (σ. 49). Ανάλογα με το πρόσωπο και τον αριθμό των κτητόρων, παρουσιάζει τους παρακάτω τύπους:
Α΄ πρόσωπο: για έναν κτήτορα: δικός μου, δική μου, δικό μου,
για πολλούς κτήτορες: δικός μας, δική μας, δικό μας.
Β΄ πρόσωπο: για έναν κτήτορα: δικός σου, δική σου, δικό σου,
για πολλούς κτήτορες: δικός σας, δική σας, δικό σας.
Γ΄ πρόσωπο: για έναν κτήτορα: δικός του/της, δική του/της, δικό του/της,
για πολλούς κτήτορες: δικός τους, δική τους, δικό τους.
Πηγή: ebooks.edu.gr
Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika
