«Χαλαροί» Γλωσσικοί Κανόνες (Μέρος Α')

«Χαλαροί», διότι δεν είναι κατασταλαγμένοι, η διατύπωσή τους -στα βιβλία γραμματικής- είναι ελλειπτική (δεν καλύπτει όλες τις περιπτώσεις) και η εφαρμογή τους είναι χαώδης (ο καθένας τους εφαρμόζει όπως του αρέσει)

Οι κανόνες για το τελικό -ν

Ο επίσημος κανόνας για το τελικό ‑ν

Η νεοελληνική γραμματική υπαγορεύει ότι σε κάποιες περιπτώσεις το τελικό ‑ν, κατάλοιπο της καθαρεύουσας και των αρχαίων ελληνικών, διατηρείται.

Οι κανόνες για τη διατήρηση του τελικού -ν αφορούν αποκλειστικά τις εξής λέξεις:

1. την αιτιατική ενικού του θηλυκού άρθρου τη(ν)
2. τη θηλυκή προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν και την
3. Τα αρνητικά επιρρήματα δε(ν) και μη(ν)

Στις παραπάνω λέξεις το τελικό ‑ν διατηρείται:

• Όταν η ακόλουθη λέξη άρθρο αρχίζει από φωνήεν. Π.χ. την αγάπη, την ελπίδα, την Ελένη κτλ.
• Όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από κ, π, τ. Π.χ. στην τέχνη, την ποδιά, κτλ.
• Όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από ξ, ψ, γκ, μπ, ντ,τζ, τσ. Π.χ. την ντροπή, την μπέμπα, κτλ.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όπου η επόμενη, λέξη αρχίζει από οποιοδήποτε άλλο γράμμα ή άλλο συνδυασμό γραμμάτων, το τελικό -ν χάνεται.

Λέξεις που δεν αφορά ο κανόνας για το τελικό -ν

Προσοχή: οι κανόνες αυτοί δεν ισχύουν στις παρακάτω περιπτώσεις (επειδή το -ν δεν είναι προσθαφαιρούμενο):

• για το τελικό -ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον,έναν) που διατηρεί πάντα το -ν
• για την τριτοπρόσωπη αντωνυμία "τον" -διαφορετική από το άρθρο "τον"- που διατηρεί πάντα το "ν" (π.χ. «θα τον δείρω» αλλά «θα τη δείρω»)
• για την προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου "αυτόν", που γράφεται πάντα με τελικό -ν
• και για την άκλιτη λέξη "σαν", που επίσης γράφεται πάντα με τελικό -ν

Σημείωση: Ο κανόνας ότι το άρθρο τον γράφεται πάντα με τελικό -ν είναι καινούργιος. Σύμφωνα με τη Νέα Ελληνική Γραμματική (του 2008):

το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον, έναν), καθώς και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον) διατηρείται στον γραπτό λόγο πάντοτε, στον προφορικό όμως λόγο προφέρεται συνήθως μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, π.χ. O Σωτήρης χθες πήγε βόλτα με έναν συμμαθητή του στον ζωολογικό κήπο. Αυτόν τον άνθρωπο δεν τον συνάντησε ποτέ.

Επισημάνσεις σε σχέση με τον κανόνα για το ‑ν:

Σε παλιότερες εκδόσεις αυτής της σελίδας προτείνονταν διάφορες παρεκκλίσεις από τον κανόνα για το τελικό -ν που είχαν να κάνουν κυρίως με τη σύγχυση και τις ανωμαλίες που δημιουργούσε ο παλιός κανόνας για το -ν στο άρθρο τον. Η νέα γραμματική έδωσε τέλος σ’ αυτήν τη σύγχυση οπότε δεν υπάρχει λόγος να καταφεύγουμε σε παρεκκλίσεις.

Καλό είναι πάντως να επισημάνουμε κάποιες περιπτώσεις που δεν ξεκαθαρίζονται ούτε στη Νέα Γραμματική:

• Ερωτηματική αντωνυμία ποιος, ποια, ποιο: Η αιτιατική ενικού του αρσενικού είναι πάντα με τελικό -ν («ποιον»), ενώ η αιτιατική ενικού του θηλυκού παίρνει -ν ανάλογα με το γράμμα της επόμενης λέξης όπως ισχύει και για το άρθρο τη(ν).
  Παραδείγματα: ποιον δάσκαλο έχετε; ποια δασκάλα είχατε; ποιαν κυρία ζητάτε;
  Σημειωτέον ότι στο βιβλίο της γραμματικής παρατίθεται η κλίση της αντωνυμίας σε όλες τις πτώσεις και υποδεικνύονται κατά τρόπο που δεν χωρά αμφισβήτηση οι τύποι ποιον και ποια(ν).
• Αόριστη αντωνυμία κάποιος, κάποια, κάποιο: Λογικά ισχύει ό,τι και στην προηγούμενη περίπτωση με το ποιος, ποια, ποιο. Είναι ενδιαφέρον ότι το βιβλίο της γραμματικής υποδεικνύει ότι το κάποιος κλίνεται όπως το τίμιος (που βεβαίως δεν έχει τελικό -ν στην αιτιατική). Όμως ο τύπος «κάποιον» χρησιμοποιείται οκτώ φορές στο βιβλίο! Παίρνουμε λοιπόν το θάρρος να αντιμετωπίσουμε το κάποιος όπως το ποιος: πάντα τελικό -ν στην αιτιατική ενικού του αρσενικού -κάποιον- και κατά περίπτωση με -ν στην αιτιατική ενικού του θηλυκού -κάποια(ν).
  Το ίδιο μπορεί να ισχύσει και για την αναφορική αντωνυμία όποιος, όποια, όποιο (με όποιον δάσκαλο καθίσεις...).
• Αόριστες αντωνυμίες κανένας, καθένας, ένας. Η γραμματική ορίζει ότι κλίνονται όπως το αόριστο άρθρο ένας, που σημαίνει ότι η αιτιατική ενικού του αρσενικού έχει πάντα -ν, ενώ του θηλυκού δεν έχει ποτέ.
  Παραδείγματα: είδα έναν φαντάρο, δεν γνώρισα καμιά κυρία, δεν προσκύνησα κανέναν βασιλιά.
• Δεικτικές αντωνυμίες, εκείνος και τέτοιος. Η γραμματική δεν το διευκρινίζει, αλλά πρέπει να ακολουθούν τους κανόνες του τελικού -ν που ισχύουν για την αντωνυμία αυτός. Δηλαδή η αιτιατική ενικού του αρσενικού έχει πάντα τελικό -ν. Η χρήση στην αιτιατική του θηλυκού όμως, είναι υπερβολική.
  Παραδείγματα: ξαναείδα εκείνον τον τύπο, γνώρισα εκείνη την κοπέλα, δεν χρειάζεσαι τέτοιον γιατρό, τέτοιον αρχηγό θέλουμε.
• Τελικό -ν στην αιτιατική ενικού αρσενικού γένους παίρνουν και άλλες αντωνυμίες όπως άλλος, όσος, πόσος, κάμποσος. Παραδείγματα: Πόσον καιρό θα λείψεις; Φάε όσον τραχανά θέλεις.
• Συνοψίζοντας τα παραπάνω: Θα πρέπει να βάζουμε πάντοτε τελικό -ν στις αιτιατικές : ποιον, κάποιον, κανέναν, όσον, όποιον, εκείνον, τέτοιον, καθέναν, πόσον.
  Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι τύποι δεν καθορίζονται με κατηγορηματικό τρόπο στη γραμματική. Πολλοί βάζουν -ν στις αιτιατικές αυτές μόνον όταν ακολουθεί φωνήεν ή στιγμιαίο σύμφωνο. Αυτό δεν είναι απαραίτητα λάθος (γι’ αυτό μιλάμε για «χαλαρούς» κανόνες).
  Όμως υπάρχουν δύο περιπτώσεις που είναι επιτακτική η ανάγκη του τελικού -ν σ’ αυτές τις αντωνυμίες:
  Όταν ακολουθεί σημείο στίξης ή όταν η αντωνυμία χρησιμοποιείται σαν ουσιαστικό, π.χ. περιμένω κάποιον να έρθει, δεν είδα κανέναν, διάλεξε κάποιον, φώναξε όποιον νομίζεις, στείλε μου τον άλλον.
• Δεν πρέπει να θεωρείται λάθος η χρήση του -ν (με εφαρμογή του παραπάνω κανόνα αναφορικά με το πρώτο γράμμα της επόμενης λέξης) και στα αρσενικά επίθετα λίγος, αρκετός, πολύς.
• Στο αριθμητικό εκατό όταν ακολουθεί άλλος αριθμός χρησιμοποιείται το τελικό ‑ν εφαρμόζοντας τον κανόνα για τον τελικό -ν, π.χ. εκατόν ένας, εκατόν τριάντα, εκατό δεκαεφτά. Πάντως η διατήρηση του -ν δεν θεωρείται λάθος. Π.χ. το «εκατόν δύο» δεν πρέπει να απορρίπτεται, αν και το «εκατό δύο» είναι προτιμότερο.
• Στις λέξεις πρώτον, δεύτερον, τρίτον κ.ο.κ., σε απαρίθμηση στοιχείων, επιχειρημάτων κ.λπ., συνιστάται να διατηρείται το τελικό -ν.
• Και τέλος:
  – Στη λέξη δυνατόν, στη φράση «δεν είναι δυνατόν να…», συνιστάται να διατηρείται το τελικό -ν.
  – Στη λέξη τουλάχιστον διατηρείται πάντοτε το τελικό -ν.
  – Στην έκφραση όσον αφορά διατηρείται πάντοτε το τελικό -ν.

«Χαλαροί» Γλωσσικοί Κανόνες (Μέρος Β')
«Χαλαροί» Γλωσσικοί Κανόνες (Μέρος Γ')

Πηγή: gnomikologikon.gr

Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika