Πάθη φωνηέντων και πάθη συμφώνων (Μέρος Γ’)

• Η έκθλιψη, η αποβολή του τελικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει από φωνήεν. Έκθλιψη παθαίνουν συνήθως μπροστά σε όμοια φωνήεντα τα άρθρα το, του και τα, τα μόρια θα και να, οι αντωνυμίες με, σε, το και τα, καθώς και οι προθέσεις από, με, σε και για. Έκθλιψη παθαίνουν μερικές φορές και μπροστά σε διαφορετικό φωνήεν οι προθέσεις σε, από και παρά. Στη θέση του γράμματος που αποβάλλεται σημειώνουμε την απόστροφο: απ’ όλους, μ’ εσένα, τ’ ουρανού, θ’ ακούσετε, ν’ αρχίσετε, τ’ άλλα, μ’ έδειρε, τ’ άφησε, τ’ ονειρεύτηκες, σ’ εμένα, γι’ αλλού, σ’ αυτόν, απ’ αυτούς, απ’ άκρη σ’ άκρη, παρ’ όλο που.

• Η αφαίρεση, η αποβολή του αρχικού φωνήεντος (ή και διψήφου, δηλαδή δύο γραμμάτων μαζί που αντιστοιχούν σε ένα φθόγγο) μιας λέξης, όταν η προηγούμενη τελειώνει σε φωνήεν. Αφαίρεση παθαίνουν τύποι του ρήματος με τονισμένο συνήθως το αρχικό φωνήεν, όταν η προηγούμενη λέξη είναι προσωπική αντωνυμία, το ερωτηματικό πού, το αναφορικό που και τα μόρια θα και να. Στη θέση του γράμματος που αποβάλλεται σημειώνουμε την απόστροφο: θα ’ρθει, μου ’πε, τα ’φερε, εσύ ’σαι, θα ’χει, να ’μαστε, που ’λεγες, που ’κοψε, πού ’ναι;

• Η συγκοπή, η αποβολή ενός φωνήεντος ανάμεσα σε δύο σύμφωνα: κορφή (κορυφή), στάρι (σιτάρι), φέρτε (φέρετε), κόψτε (κόψετε).

• Η αποκοπή, η αποβολή του τελικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει από σύμφωνο. Στη θέση του γράμματος που αποβάλλεται σημειώνουμε την απόστροφο: φέρ’ το, κόψ’ το, δώσ’ το, απ’ το σπίτι. Μόνο το επίρρημα μέσα γράφεται χωρίς απόστροφο και με τελικό ς: μες στη θάλασσα.

• Η αποβολή, η απώλεια του αρχικού φωνήεντος μιας λέξης: μέρα (ημέρα), βδομάδα (εβδομάδα), γελάδα (αγελάδα), μύγδαλο (αμύγδαλο), μπρος (εμπρός), ρωτώ (ερωτώ), περήφανος (υπερήφανος), πάνω (επάνω).

• Η πρόταξη, η προσθήκη ενός φωνήεντος στην αρχή μιας λέξης: αβδέλλα (βδέλλα), ίσκιος (σκιά).

• Η αλλαγή του αρχικού φωνήεντος μιας λέξης, με αποτέλεσμα την εμφάνιση διπλών τύπων: εγγόνι - αγγόνι, έξαφνα - άξαφνα, όμορφος - έμορφος.

*Από τα ανωτέρω φωνολογικά φαινόμενα, την έκθλιψη τη συναντάμε συνήθως στον προφορικό λόγο και σε γραπτά κείμενα που έχουν στοιχεία προφορικότητας. Εξάλλου, η έκθλιψη είναι η μόνη φωνολογική διαφοροποίηση που χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις στον επιστημονικό λόγο. Τα υπόλοιπα φωνολογικά φαινόμενα παρουσιάζονται συχνά στη λογοτεχνική γλώσσα, κυρίως στην ποίηση, και στον προφορικό λόγο.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika