Νεότερος ή νεώτερος; Τα παραθετικά των επιθέτων (Μέρος Β’)

Το συγκριτικό και το υπερθετικό ενός επιθέτου μαζί λέγονται με ένα όνομα παραθετικά του επιθέτου.

Σε ό,τι αφορά το σχηματισμό των παραθετικών, οι κυριότερες επισημάνσεις μας είναι οι εξής:

1. Ο συγκριτικός βαθμός των επιθέτων σχηματίζεται περιφραστικά από το θετικό βαθμό και το ποσοτικό επίρρημα πιο (σε ορισμένες περιπτώσεις, σε ύφος τυπικό, χρησιμοποιείται στη θέση τού πιο το πλέον): πιο όμορφος, πιο βαθύς, πιο σαφής κ.λπ.

2. Πολλά επίθετα σχηματίζουν και μονολεκτικό συγκριτικό βαθμό, με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τερος, -η, -ο και σπανιότερα του επιθήματος -έστερος, -η, -ο στο θέμα της λέξης: ομορφότερος, βαθύτερος, σαφέστερος κ.λπ.

3. Ορισμένα επίθετα σχηματίζουν και μονολεκτικό και περιφραστικό τύπο (π.χ., ωραιότερος και πιο ωραίος), άλλα μόνο μονολεκτικό (π.χ., κατώτερος) και άλλα μόνο περιφραστικό (π.χ., πιο πεισματάρης).

4. Ο απόλυτος υπερθετικός βαθμός σχηματίζεται μονολεκτικά είτε με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τατος, -η, -ο είτε με την προσθήκη του επιθήματος -έστατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης: ωραιότατος, στερεότατος, βαθύτατος, γλυκύτατος, επιεικέστατος, επιμελέστατος.

5. Τα μονολεκτικά παραθετικά ορισμένων επιθέτων σχηματίζονται από διαφορετική ρίζα ή με διαφορετικό τρόπο από εκείνα των άλλων επιθέτων. Τα εν λόγω παραθετικά λέγονται ανώμαλα. Τα σημαντικότερα είναι τα εξής:

απλός                           απλούστερος                       απλούστατος
κακός                           χειρότερος                           κάκιστος/χείριστος
καλός                           καλύτερος                           άριστος/κάλλιστος
λίγος                            λιγότερος                             ολίγιστος/ελάχιστος
μεγάλος                       μεγαλύτερος                         μέγιστος
μικρός                          μικρότερος                           μικρότατος/ελάχιστος
πολύς                          περισσότερος/πιότερος         πλείστος

6. Σε μερικά επίθετα λείπει ο θετικός βαθμός ή και ένας από τους δύο άλλους βαθμούς. Τα παραθετικά των επιθέτων αυτών λέγονται ελλειπτικά παραθετικά. Τα περισσότερα ελλειπτικά παραθετικά παράγονται από επιρρήματα, προθέσεις ή μετοχές:

(άνω)                        ανώτερος                    ανώτατος
(άπω)                       απώτερος                   απώτατος
(ένδον)                      ενδότερος                  ενδότατος
(έξω)                         εξώτερος                    εξώτατος
(έσω)                        εσώτερος                    εσώτατος
(κάτω)                      κατώτερος                 κατώτατος
(πλησίον)                  πλησιέστερος              πλησιέστατος
(προ)                        πρότερος                    πρώτος
(υπέρ)                      υπέρτερος                   υπέρτατος
(επικρατών)              επικρατέστερος             —
(προτιμώμενος)        προτιμότερος                 —
—                            προγενέστερος               —
—                            μεταγενέστερος              —
—                            πρωτύτερος                   —
—                            ύστερος                       ύστατος
—                                —                            ύπατος
—                                —                            έσχατος
—                                —                            εκλαμπρότατος
—                                —                            αιδεσιμότατος

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika