Ορκωμοσία και συνωμοσία

Ορκωμοσία ή ορκομωσία; Συνωμοσία ή συνομωσία; Είναι μάλλον απίθανο να μην έχετε συναντήσει κατά καιρούς και τους δύο τύπους καθεμιάς από τις προαναφερθείσες λέξεις σε κάθε λογής κείμενα, προπάντων του γραπτού και του ηλεκτρονικού Τύπου.

Στο σημερινό άρθρο θα προσεγγίσουμε τα δύο αυτά σύνθετα ουσιαστικά από ετυμολογικής απόψεως και βάσει των καθιερωμένων κανόνων παραγωγής των λέξεων, ώστε να δώσουμε πειστικές απαντήσεις στο πρόβλημα της ορθής γραφής τους.

Κατά πρώτον, το ουσιαστικό ορκωμοσία που χρησιμοποιούμε στη νέα ελληνική γλώσσα είναι μια λέξη που απαντά αμετάβλητη και με την ίδια σημασία (ομνύειν όρκον) και στην αρχαία ελληνική γλώσσα, ως παράγωγο του ρήματος ορκωμοτέω (ορκίζομαι, παίρνω όρκο).

Το ρήμα ορκωμοτέω, με τη σειρά του, παράγεται από το ουσιαστικό ορκωμότης, το οποίο δηλώνει στην αρχαία ελληνική γλώσσα αυτόν που ρυθμίζει τα των όρκων, αυτόν που βάζει κάποιον να ορκιστεί.

Το τελευταίο αυτό ουσιαστικό είναι σύνθετο εκ συναρπαγής, δηλαδή σύνθετη λέξη που σχηματίστηκε από τη φράση όρκον ομόσαι (το ομόσαι είναι απαρέμφατο αορίστου του ρήματος όμνυμι=ορκίζομαι), με επίθημα -της και έκταση του αρκτικού βραχέος φωνήεντος του δεύτερου συνθετικού (ομόσαι), βάσει του λεγομένου νόμου της εκτάσεως εν συνθέσει (το βραχύχρονο φωνήεν -ο- τρέπεται σε μακρόχρονο φωνήεν -ω-).

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι η ορθή γραφή τού υπό εξέταση ουσιαστικού είναι ορκωμοσία και όχι ορκομωσία.

Ο ίδιος αρχαιοελληνικός φωνητικός νόμος, της συνθετικής εκτάσεως ή εκτάσεως εν συνθέσει, θα μας βοηθήσει να αποσαφηνίσουμε το πώς και το γιατί σε ό,τι αφορά τη γραφή της δεύτερης λέξης που εξετάζεται στο παρόν άρθρο, του ουσιαστικού συνωμοσία.

Το εν λόγω ουσιαστικό συναντάται επίσης στην αρχαία ελληνική γλώσσα, με το ίδιο ακριβώς σημασιολογικό περιεχόμενο, ως παράγωγο του σύνθετου ουσιαστικού συνωμότης.

Πρώτο συνθετικό τού συνωμότης είναι το συν- (δηλώνει κάτι που συντελείται από κοινού) και δεύτερο συνθετικό το -ωμότης, που προέρχεται από το ρήμα όμνυμι, βάσει και πάλι του νόμου της εκτάσεως εν συνθέσει (έκταση του αρκτικού βραχέος φωνήεντος του δεύτερου συνθετικού, ήτοι του ρήματος όμνυμι).

Αξίζει να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση λαμβάνει χώρα η έκταση στην οποία μόλις αναφερθήκαμε, μολονότι το πρώτο συνθετικό λήγει σε σύμφωνο (-ν-) και όχι σε φωνήεν, όπως απαιτεί η βασική διατύπωση του νόμου της συνθετικής εκτάσεως.

Κατά συνέπεια, ο ορθός τρόπος γραφής αυτής της ιδιαίτερα προσφιλούς στους Νεοέλληνες λέξης είναι συνωμοσία και όχι συνομωσία.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα "Γλωσσικά... πάθη": https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika