Ότι ή ό,τι;

Ένα από τα πλέον συνηθισμένα λάθη που διαπράττονται στο γραπτό λόγο, προπάντων από νεόκοπους συντάκτες άρθρων στα κάθε είδους έντυπα και διαδικτυακούς τόπους, είναι η τοποθέτηση τού ότι στη θέση τού ό,τι, η κατά τα φαινόμενα ταύτισή τους.

Το πολλάκις επαναλαμβανόμενο αυτό σφάλμα οφείλεται στο γεγονός ότι οι εν λόγω συντάκτες, καθώς στερούνται ενός υγιούς γλωσσικού αισθητηρίου, αγνοούν παντελώς ή αδυνατούν να συλλάβουν σαφώς τη διάκριση ανάμεσα στον ειδικό σύνδεσμο ότι και την αναφορική αντωνυμία ό,τι.

Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος (οι λοιποί ειδικοί σύνδεσμοι είναι το πως και το που) και εισάγει δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις, που λειτουργούν ως αντικείμενο (σε ρήματα και περιφράσεις με τη σημασία τού λέγω, δηλώνω, νομίζω, πιστεύω, ξέρω, γνωρίζω, μαθαίνω, νιώθω, καταλαβαίνω, ακούω, είμαι σίγουρος κ.λπ.), υποκείμενο (σε απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία παρόμοια με εκείνη των προαναφερθέντων ρημάτων) ή επεξήγηση (σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με εκείνη των προαναφερθέντων ρημάτων, καθώς και σε δεικτικές ή αόριστες αντωνυμίες).

Ιδού τα σχετικά παραδείγματα:

«Πιστεύω ακράδαντα ότι θα ανταποκριθώ σε όλες τις οικονομικές υποχρεώσεις μου», «Γνωρίζει καλά ότι τα περιθώρια ελιγμών είναι σχεδόν ανύπαρκτα», «Είμαστε σίγουροι ότι είναι αποφασισμένος να δείξει τον καλύτερο εαυτό του», «Λέγεται ότι η κυβέρνηση εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να προχωρήσει σε διάβημα διαμαρτυρίας για τις προκλήσεις της γείτονος», «Θρυλείται ότι αιτία της διένεξης των δύο ανδρών υπήρξε μια γυναίκα», «Είναι εμφανές ότι η ελληνική οικονομία έχει σοβαρότατο πρόβλημα», «Την προηγούμενη εβδομάδα κυκλοφόρησε μια φήμη για την υγεία του, ότι πάσχει από μια σπάνια αρρώστια», «Θα ήθελα να δηλώσω μόνον τούτο, ότι τα πάντα κρίνονται εκ του αποτελέσματος», «Έχω να σου πω κάτι, ότι ανησυχώ για τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων».

Από την άλλη πλευρά, το ό,τι είναι άκλιτη αναφορική αντωνυμία, που σημαίνει οτιδήποτε, αυτό που, όποιο πράγμα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχει και την έννοια τού όποιος ή όσος.

Το ό,τι εισάγει δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, που είτε αναφέρονται σε κάποιον όρο της κύριας πρότασης είτε αποτελούν οι ίδιες όρο της κύριας πρότασης.

Τα παραδείγματα που ακολουθούν είναι αρκούντως διαφωτιστικά:

«Είμαι διατεθειμένος να πράξω ό,τι πεις εσύ», «Δεν μπορώ να καταλάβω πώς είναι δυνατόν να ξυπνά ό,τι ώρα θέλει», «Ό,τι κι αν του πεις, αυτός κάνει του κεφαλιού του», «Ό,τι μου ζητά, του το δίνω», «Ό,τι βιβλίο κι αν του δώσεις, θα το διαβάσει», «Ό,τι απορίες έχεις, θα τις εξετάσουμε στη συνέχεια», «Είναι ξεκάθαρο πως δεν μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε».

Έχοντας καταστήσει πλέον σαφές ότι η αναφορική αντωνυμία ό,τι γράφεται με υποδιαστολή, ενώ ο ειδικός σύνδεσμος ότι χωρίς υποδιαστολή, θα προσθέσουμε απλώς, ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο, ότι η άκλιτη αναφορική αντωνυμία οτιδήποτε (ό,τι + επίθημα -δήποτε) δε χρειάζεται υποδιαστολή, καθώς διακρίνεται ευχερώς από τον ειδικό σύνδεσμο ότι.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα Γλωσσικά... πάθη: https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika