Εσκαμμένα και εσκεμμένα

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες όπου όσοι μιλούν ή γράφουν αναφέρονται σε κάποιον που «υπερέβη τα εσκεμμένα».

Είναι προφανές ότι το πράττουν πιστεύοντας πως με αυτόν τον τρόπο δίνουν στους συνομιλητές τους ή τους αναγνώστες των κειμένων τους την εικόνα ενός ανθρώπου που έκανε υπερβολές ή ξεπέρασε τα όρια.

Είναι, όμως, εξίσου προφανές ότι υποπίπτουν σε ένα σοβαρό γλωσσικό σφάλμα, και μάλιστα στην προσπάθειά τους να δείξουν ότι είναι σε θέση να κάνουν χρήση μιας λόγιας φράσης της νέας ελληνικής γλώσσας.

Το λάθος τους έγκειται στο γεγονός ότι συγχέουν δύο παραπλήσιες από ηχητικής απόψεως μετοχές παθητικού παρακειμένου, τα εσκαμμένα και τα εσκεμμένα, που δεν έχουν όμως καμία ετυμολογική ή σημασιολογική συνάφεια μεταξύ τους.

Ο τύπος εσκαμμένα είναι μετοχή παθητικού παρακειμένου (έσκαμμαι) του ρήματος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας σκάπτω, που στη νέα ελληνική γλώσσα απαντά ως σκάβω.

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα γινόταν χρήση της φράσης «υπέρ τα εσκαμμένα πηδάν», όταν κάποιος άλτης πραγματοποιούσε ένα πολύ μεγάλο άλμα, με το οποίο υπερέβαινε το σκάμμα, τη σκαμμένη ζώνη ή τα χαραγμένα όρια του αγωνιστικού χώρου.

Η προαναφερθείσα φράση έχει επιβιώσει στη νέα ελληνική γλώσσα, παραλλαγμένη ασφαλώς και έχοντας πλέον μεταφορική έννοια: «Κάποιος υπερέβη τα εσκαμμένα».

Όταν μεταχειριζόμαστε την εν λόγω φράση, έχουμε κατά νουν έναν άνθρωπο που ξεπέρασε τα ανεκτά ή επιτρεπτά όρια, έφθασε στα άκρα, το παράκανε, το παραξήλωσε, το παρατράβηξε.

Ο τύπος εσκεμμένα, από την άλλη πλευρά, είναι μετοχή παθητικού παρακειμένου (έσκεμμαι) του ρήματος σκέπτομαι, που τόσο στην αρχαία όσο και στη νέα ελληνική γλώσσα έχει την έννοια τού βάζω με το νου μου, κάνω σκέψεις σχετικά με ένα ζήτημα, κρίνω, συλλογίζομαι ή στοχάζομαι.

Στη νέα ελληνική γλώσσα η μετοχή εσκεμμένος χρησιμοποιείται ως συνώνυμο των εκούσιος, εμπρόθετος, ηθελημένος, σκόπιμος, προμελετημένος ή συνειδητός, προκειμένου να δηλωθεί κάτι που γίνεται επίτηδες, εκ προθέσεως, σκόπιμα:
εσκεμμένος αποκλεισμός, εσκεμμένη ενέργεια, εσκεμμένη κίνηση, εσκεμμένη παράλειψη, εσκεμμένο λάθος.

Από τα προαναφερθέντα γίνεται απολύτως αντιληπτό ότι, πέραν της σχετικής ομοηχίας, τίποτα άλλο δε συνδέει τους τύπους εσκαμμένα (το σκάμμα) και εσκεμμένα (οι σκέψεις, οι συλλογισμοί, οι στοχασμοί ή τα διανοήματα).

Ως εκ τούτου, όσοι θέλουν να χρησιμοποιήσουν τους τύπους αυτούς πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, προπάντων εκείνοι που δεν έχουν εξοικείωση με τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα Γλωσσικά... πάθη: https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika