Ευθύνη και υπευθυνότητα

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα το ρήμα ευθύνω (ιθύνω) είχε τις ακόλουθες σημασίες: κατευθύνω, οδηγώ κατευθείαν, διευθύνω, διοικώ, κυβερνώ, διαφυλάσσω, διασώζω, διορθώνω, επανορθώνω, καλώ σε λογοδοσία. Το παθητικό ευθύνομαι σήμαινε καλούμαι να λογοδοτήσω, υποβάλλομαι σε λογοδοσία, διορθώνομαι, τιμωρούμαι.

Παράγωγο του ρήματος ευθύνω υπήρξε το ουσιαστικό εύθυνα (ευθύνη σε μεταγενέστερη φάση), που είχε την έννοια της λογοδοσίας, της τιμωρίας ή της επανόρθωσης και απαντούσε ως επί το πλείστον στον πληθυντικό: ευθύνας απαιτώ (απαιτώ λογοδοσία από κάποιον), ευθύνας δίδωμι (υπέχω ευθύνη, λογοδοτώ), ευθύνας οφλισκάνω (κατηγορούμαι ή καταδικάζομαι για κατάχρηση, πληρώνω πρόστιμο).

Στη νέα ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούμε πολλές λέξεις που ανάγουν την αφετηρία τους στο ρήμα ευθύνω (ευθύνομαι): ευθύνη, υπεύθυνος, υπευθυνότητα, ανεύθυνος, ανευθυνότητα, κατευθύνω, κατεύθυνση, ευθυνόφοβος κ.ά.

Το πλέον συνηθισμένο πρόβλημα σε ό,τι αφορά τη χρήση των λέξεων που συγκροτούν την ομάδα των παραγώγων τού ευθύνω σχετίζεται με τα ουσιαστικά ευθύνη και υπευθυνότητα. Τα εν λόγω ουσιαστικά δεν ταυτίζονται σημασιολογικώς, κι ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να υποκαθιστά το ένα το άλλο.

Το ουσιαστικό ευθύνη δηλώνει την υποχρέωση που έχει κάποιος να δίνει λόγο για τις ενέργειές του, να λογοδοτεί για ό,τι ενδεχομένως συμβεί, να ανταποκρίνεται στα καθήκοντα ή τις αρμοδιότητες που έχει αναλάβει:

«Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας έχει την ευθύνη για την προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας μας», «Όλες αυτές οι ευθύνες που ανέφερες δεν τον εμποδίζουν να αφιερώνει αρκετό χρόνο στη φροντίδα του κήπου», «Είμαι της γνώμης ότι η κυβέρνηση φέρει εξ ολοκλήρου την ευθύνη για την πιστή τήρηση του προγράμματος εξυγίανσης της οικονομίας», «Να είσαι βέβαιος ότι θα αναζητηθούν και θα αποδοθούν ευθύνες για το φιάσκο της προηγούμενης εβδομάδας», «Θα σταματήσεις επιτέλους να επιρρίπτεις ευθύνες σε άλλους για θέματα που εμπίπτουν αποκλειστικά στη δική σου αρμοδιότητα;»

Το ουσιαστικό υπευθυνότητα, από την άλλη πλευρά, δηλώνει το αίσθημα ευθύνης, τη συναίσθηση της ευθύνης, την απόλυτη επίγνωση και συνείδηση των υποχρεώσεων:

«Ο πολιτικός αυτός είναι αξιοθαύμαστος, διότι τον διακρίνει η υπευθυνότητα σε μια περίοδο λαϊκισμού και ακραίας ανευθυνότητας», «Χάρη στη μεγάλη υπευθυνότητά του έχει καταφέρει να κερδίσει το σεβασμό και την εκτίμηση τόσο των συναδέλφων του όσο και των προϊσταμένων του», «Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για άτομα νεαρής ηλικίας, τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η υπευθυνότητα και η σοβαρότητα».

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

Δείτε περισσότερα Γλωσσικά... πάθη: https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/glwssika