Η δύσκολη περίοδος της εφηβείας
«Τι το έπιασε το παιδί μου δεν καταλαβαίνω!»
... Λένε πολλές φορές οι γονείς και φυσικά δεν μπορούν να καταλάβουν τι είναι αυτό που «πιάνει» τα παιδιά, καθώς το καθένα από αυτά βιώνει με το δικό του τρόπο καθετί που του συμβαίνει στην ιδιαίτερη αυτή φάση της ζωής, που τη λένε εφηβεία.
Πρόκειται για το τελευταίο αναπτυξιακό στάδιο, μια μεταβατική περίοδος από τον κόσμο της παιδικής ανεμελιάς στην ενήλικη ζωή.
Οι γονείς θα πρέπει να είναι ενημερωμένοι για τις αλλαγές που επέρχονται με την εφηβεία και να φροντίσουν να προετοιμάσουν κατάλληλα το παιδί τους ώστε και αυτό με την σειρά του να αποδεχτεί ότι του συμβαίνει ως κάτι φυσιολογικό.
Ως αφετηρία θεωρείται το χρονικό σημείο που το άτομο είναι έτοιμο για αναπαραγωγή (11ο έτος περίπου για τα κορίτσια και 13ο για τα αγόρια). Το τέλος το προσδιορίζει το χρονικό σημείο όπου το άτομο είναι έτοιμο να αναλάβει το ρόλο του ενηλίκου.
Στο διάστημα των 7-8 χρόνων που διαρκεί η εφηβεία οι αλλαγές που πραγματοποιούνται, συμβαίνουν και στους τέσσερις βασικούς τομείς της ανάπτυξης:
-
στο βιοσωματικό,
-
στο γνωστικό
-
στο συναισθηματικό
-
και στον κοινωνικό.
Τα πρώτα χρόνια δίνεται έμφαση στις βιοσωματικές αλλαγές και προς το τέλος της η εφηβεία αποτελεί ένα ψυχοκοινωνικό φαινόμενο. Το παιδί προσπαθεί να προσδιορίσει την ταυτότητα και τους στόχους του.
Όντας παιδί έχεις ελάχιστες ευθύνες στα πλαίσια που ζεις(οικογένεια, κοινωνία κτλ). Σκεφτείτε λοιπόν πόσες αλλαγές πρέπει να υποστεί η ανθρώπινη οντότητα για να γίνει από «παιδί», «ενήλικος» και να αναλάβει τη ζωή στα χέρια του.
Κρίνεται αναγκαίο το να καταλάβουν οι γονείς το πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά η συνοχή της οικογένειας αλλά και η παράλληλη ανεξαρτησία των μελών της, η ανάγκη της διακριτικής παρουσίας τους όχι με τη μορφή απόλυτου ελέγχου αλλά με κατανόηση, υποστήριξη, υπομονή και σωστή μεταξύ τους επικοινωνία.
Βιοσωματικές αλλαγές
Ο βιοσωματικός τομέας υφίσταται ραγδαίες αλλαγές, άλλες ορατές (πχ. Αλλαγή σωματικών αναλογιών) και άλλες όχι (πχ. αλλαγές στη λειτουργία του γενετικού συστήματος).
Οι διαστάσεις του σώματος αλλάζουν με ταχύτατο ρυθμό, κάτι που καλείται «αυξητικό τίναγμα εφηβείας» και τα παιδιά πολλές φορές γι’ αυτό το λόγο γίνονται αδέξια («μα πως σκόνταψε, αφού δεν υπήρχε τίποτα στο πάτωμα;»).
Το σίγουρο είναι ότι δεν πρέπει να κατηγορούμε τα παιδιά για την «απροσεξία τους». Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα μειώσουμε την αυτοεκτίμηση τους και θα τα αναστατώσουμε.
Η …εφηβική αδεξιότητα, θα υποχωρήσει καθώς το παιδί θα αφομοιώσει τις σωματικές αλλαγές και θα μπορεί πιο εύκολα να χειριστεί το σώμα του.
Αλλαγές έχουμε επίσης στις αναλογίες του προσώπου, που ενώ αρχικά είναι όλο «μύτη και δόντια», στην πορεία αναπτύσσονται και τα υπόλοιπα μέλη.
Ουσιώδη μεταλλαγή παρατηρούμε και σε όλα τα οργανικά συστήματα. Γεννητικό, κυκλοφοριακό, αναπνευστικό, πεπτικό και νευρικό. Οι ορμόνες επίσης δεν μένουν ανεπηρέαστες… ορμονικές αλλαγές συμβάλλουν και αυτές στη βιωματική αλλαγή του εφήβου.
Απόρροια των παραπάνω είναι το ότι ο έφηβος, παύει να έχει την «παιδική του μορφή», τα χαρακτηριστικά του φύλου διαμορφώνονται σιγά-σιγά και χτίζεται το «σπίτι-σώμα» που θα κατοικήσει ο αυριανός ενήλικας. Όμως για τον έφηβο πολλές φορές είναι δύσκολο να αποδεχτεί αυτές τις αλλαγές και να τις εντάξει στο βιοσωματικό του είδωλο, με αποτέλεσμα να βιώνει ψυχική ένταση.
Η ένταση αυτή είναι πιθανό να συνοδεύεται από προσπάθεια απόκρυψης των αλλαγών του (πχ ένα κορίτσι που νιώθει αμηχανία για την αύξηση του στήθους της σκύβει τους ώμους για να μη φαίνεται και αλλοιώνει τη στάση του σώματός της) και αρνητικά συναισθήματα (ντροπή, αμηχανία, μειωμένη αυτοεκτίμηση κ.α).
Το να κατανοήσει ο γονιός αυτές τις αλλαγές και τα αίτια τους είναι το πρώτο βήμα που μπορεί να κάνει για την κατανόηση της συμπεριφοράς του εφήβου και της σωστής υποστήριξης και καθοδήγησής του.
Αλλαγές στο γνωστικό τομέα
Μέχρι «την ώρα της εφηβείας», είχατε συνηθίσει οι συζητήσεις με το παιδί σας να είναι γύρω από απλά θέματα της καθημερινής σας ζωής. Τώρα το ακούτε να μιλάει για «ελευθερία», «δικαιοσύνη» και άλλες αφηρημένες έννοιες, να θέτει και να ζητά επιχειρήματα στις συζητήσεις σας και να αποκτά μια πιο σφαιρική εικόνα του κόσμου.
Αυτό συμβαίνει γιατί ο έφηβος περνά από τη «συγκεκριμένη σκέψη» στην «τυπική σκέψη», με την απόκτηση νέων γνωστικών σχημάτων όπως η ανακάλυψη του πιθανού-δυνατού, η χρήση υποθετικού-παραγωγικού συλλογισμού, η χρήση της προτασιακής λογικής...
Αλλαγές παρατηρούνται γενικά στον τρόπο έκφρασης και στο λεξιλόγιο των παιδιών, κάτι που αυξάνεται και εμπλουτίζεται με αφηρημένες- μεταφορικές έννοιες και επιστημονικούς όρους .
Επίσης παρατηρείται ένας εναλλακτικός τρόπος έκφρασης των εφήβων η γλώσσα αργκό-συνθηματική θα λέγαμε γλώσσα- που αποτελεί τη γλώσσα της κουλτούρας των εφήβων, τους ενώνει με την ομάδα τους με την οποία ταυτίζονται και τους διαχωρίζει από τους άλλους.
Τέλος ο λόγος τους χρωματίζεται από συναισθηματικότητα και εγωκεντρισμό. Για αυτό και στην εφηβεία είναι συχνή η χρήση ημερολογίων στην οποία αντικατοπτρίζεται η προσπάθεια των εφήβων αυτοέκφρασης, κατανόησης του εαυτού τους και επικοινωνίας με αυτόν.
Αλλαγές στον ψυχοκοινωνικό τομέα
Για να μπορέσει να χαράξει κανείς μια πορεία στη ζωή, πρέπει να ξέρει ποιες είναι οι ικανότητες, τα πιστεύω και ποιες οι αδυναμίες του, ώστε να τα χειριστεί σωστά για την επίτευξη των στόχων του.
Αυτή η προσπάθεια «απόκτησης ταυτότητας του εγώ» συμβαίνει κατά την εφηβική ηλικία και επίκεντρο του ενδιαφέροντος του παιδιού είναι ο εαυτός του (εφηβικός εγωκεντρισμός).
Ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρεται και αισθάνεται τα πράγματα αλλάζει συνεχώς από το ένα στο άλλο άκρο (πχ τη μια στιγμή ο έφηβος είναι ευδιάθετος και την άλλη νευρικός και απαισιόδοξος).
Η προσπάθεια των παιδιών να αποδεχτούν τις αλλαγές που τους συμβαίνουν και να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα έχει αντίκτυπο στο συναισθηματικό τους κόσμο και τα κάνει συνήθως να έχουν κάποιες από τις παρακάτω αντιδράσεις :
-
Ο έφηβος φοβάται και ανησυχεί για τη σωματική του εμφάνιση και σεξουαλική καταλληλότητα του
-
Επιδιώκει τη μοναξιά
-
Νιώθει εύκολα ανία
-
Είναι νευρικός και πολλές φορές εχθρικός απέναντι στους άλλους και σε κάθε μορφή εξουσίας
-
Ονειροπολεί και είναι ευσυγκίνητος
-
Έχει αντιδραστική στάση προς το αντίθετο φύλο μέχρι να αποσαφηνίσει το ρόλο των φύλων
-
Δεν είναι σταθερός στις αποφάσεις τους
-
Έχει κριτική διάθεση έναντι των άλλων και αμφισβητεί όλους αυτούς που φροντίζουν για το «καλό» του κόσμου, προκαλώντας το κακό του
-
Προσπαθεί να ορίσει τα πιστεύω του και να τα υπερασπιστεί
-
Διεκδικεί «τα δικαιώματα του»
-
Νιώθει πως μόνο αυτοί που βιώνουν την ίδια κατάσταση μπορούν να τον καταλάβουν και για αυτό είναι στενά συνδεδεμένος με τις παρέες συνομηλίκων του
Δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείτε για το παιδί σας. Η εφηβεία είναι μια δύσκολη περίοδος όσο και εάν εμείς νομίζουμε πως «παιδιά είναι… τι προβλήματα έχουν». Βάλτε τον εαυτό σας στην θέση τους.
Σαν μαμά σκεφτείτε την περίοδο της εγκυμοσύνης σας. Τις αλλαγές που εσείς επιδεχτήκατε στο σώμα και στην διάθεση σας λόγω της αλλαγής των ορμονών.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στους εφήβους γι’ αυτό και πολλές φορές αυτή η ηλικία έχει κυκλοθυμισμούς.
Από την μια οι έφηβοι διψάνε για ανεξαρτησία, από την άλλη δεν νιώθουν έτοιμοι γι’ αυτή. Εσείς πρέπει να στηρίξετε το παιδί σας σε κάθε αναταραχή που βιώνει. Χρειάζεται υπομονή και διακριτικότητα στις κινήσεις σας ώστε να βοηθήσετε το παιδί στην προσπάθεια του «να ανακαλύψει τον εαυτό του».
Βιβλιογραφία: Εξελικτική ψυχολογία Ιωάννου Παρασκευόπουλου
