Νήπιο: Στο πανούργο του μυαλό
Συντάκτης: Dr. Κέκκος Μάρκου (παιδίατρος)
Η ευφυΐα και η συμπεριφορά ενός πεντάχρονου μπορεί να σας αφήσει κατάπληκτους, αλλά και να σας βγάλει εύκολα νοκ άουτ. Αποκωδικοποιήστε τη συμπεριφορά του και μάθετε πώς να διαχειρίζεστε τις πανούργες συμπεριφορές του.Είναι γεγονός πως τα βρέφη είναι πολύ γλυκά, ιδιαίτερα όταν γελάνε ή ανοίγουν διάπλατα τα μάτια τους «ανιχνεύοντας» τον καινούργιο κόσμο.
Όμως ποιος μπορεί να αντισταθεί στο γάργαρο γέλιο, στα τσαπατσούλικα φιλιά και στα υπέροχα ποδοβολητά ενός νηπίου; Για έναν ενήλικο το νήπιο είναι μια αληθινή αποκάλυψη. Ο σουρεαλιστικός τρόπος που βλέπει τον κόσμο, οι ζωγραφιές του, οι ευφυείς απαντήσεις του, ακόμη και ο τρόπος που σταυρώνει τα χέρια του όταν θυμώνει είναι αξιολάτρευτος. Τα δύσκολα βέβαια ξεκινούν από τη στιγμή που το καθ’ όλα ζηλευτό μας νήπιο αποκτά προσωπικότητα και αρχίζει να διεκδικεί, να απαιτεί, να πεισμώνει και συχνά να ξεσπάει βίαια. Κάποιες φορές που η συμπεριφορά του μοιάζει ανυπόφορη και λέει «όχι!» σε όλα, εσείς νιώθετε τα τελευταία αποθέματα της υπομονής σας να εξαντλούνται. Όχι, μην αρχίσετε να σκέφτεστε ανώδυνους ή επώδυνους τρόπους τιμωρίας. Απλώς θυμηθείτε πως όπως οι ενήλικοι έτσι και τα νήπια έχουν τους δικούς τους κώδικες.
Το θέμα δεν είναι λοιπόν πώς θα τιθασεύσετε το «άγριο άλογο», αλλά να κατανοήσετε πώς λειτουργεί το μυαλό του. Το σπάσιμο του συγκεκριμένου κωδικού απαιτεί χρόνο και υπομονή, αλλά τα οφέλη είναι τεράστια. Γιατί, από τη στιγμή που θα τον σπάσετε, θα τσακώνεστε λιγότερο για τα πέδιλα που θέλει να φορέσει μέσα στο χειμώνα και θα ακούτε περισσότερο το γέλιο του για τα δέντρα από λουκάνικα., Για να μεγαλώσετε ένα ευτυχισμένο και κοινωνικό παιδί, γεμάτο αυτοπεποίθηση, θα πρέπει να μάθετε να σκέφτεστε όπως εκείνο. Μην ξεχνάτε πως εμείς ως ενήλικοι έχουμε πια εμπεδώσει πως πρέπει να είμαστε υπεύθυνοι, να μην αργούμε ποτέ στη δουλειά ή στα ραντεβού μας, να μην πιέζουμε το σερβιτόρο να μας φέρει άμεσα τον καφέ μας. Όμως για τα νήπια ο χρόνος δεν σημαίνει τίποτα. Τα όνειρα και τα φανταστικά τους παιχνίδια είναι γι’ αυτά τόσο αληθινά όσο και η πραγματικότητα. Το ενδεχόμενο να αναβάλλουν την ψυχαγωγία τους για μια υποχρέωση δεν υπάρχει».
Ας μην ξεχνάμε πως το νήπιο περνάει από διάφορα στάδια ανάπτυξης: το σωματικό, το κινητικό, το γνωστικό και κυρίως το συναισθηματικό. Η νηπιακή ηλικία -όσον αφορά το συναισθηματικό επίπεδο- αποκαλείται και πρώτη εφηβεία. Κι αυτό γιατί οι τάσεις αυτονομίας που τη χαρακτηρίζουν θυμίζουν εκείνες της εφηβείας. Το παιδί, στην προσπάθειά του να αυτονομηθεί και να χειριστεί τις δεξιότητες που απέκτησε, ξεπερνά πολλές φορές τα όρια. Από τη βρεφική παιδικότητα περνά σε μια απίστευτη ενεργητικότητα με εκρήξεις θυμού, ζήλιας, πείσματος, ανυπακοής. Κι όλα αυτά στον υπερθετικό βαθμό.
Ανακαλύπτοντας τον κόσμο
Η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη των νηπίων είναι πως αυτά και οι γονείς τους είναι ξεχωριστά άτομα. «Για τα μωρά δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα σε αυτά και στη μητέρα τους»,. «Η πρώτη τους αποστολή είναι να διαχωρίσουν τον κόσμο σε εγώ και οι άλλοι».
Αυτή η διαδικασία διαρκεί κατά μέσο όρο ένα χρόνο. Στους δεκαπέντε περίπου μήνες της ζωής του το παιδί έχει καταλάβει ότι είναι ξεχωριστό άτομο, ικανό να εκφράσει τις ανάγκες του. Έτσι, πολύ συχνά το ακούμε να φωνάζει διεκδικώντας τη θέση του στο μπροστινό κάθισμα του αυτοκινήτου ή να τραβάει το χέρι του όταν προσπαθούμε να του φορέσουμε το μπουφάν του. Παράλληλα, οι γλωσσικές του ικανότητες αναπτύσσονται και αρχίζει να συνειδητοποιεί την έννοια της λέξης «όχι!». Αντιμέτωποι με τη συνεχή άρνηση, ακόμα και οι πιο υπομονετικοί γονείς μπορεί να εκνευριστούν.
Όμως αυτή η προφανής άρνηση στην πραγματικότητα είναι ένα σημαντικό στάδιο της ανάπτυξης του παιδιού σας. «Εκτός απ’ το ότι μαθαίνει να εκφράζει λεκτικά τις ανάγκες του, τα “όχι”, “εγώ” και “δικό μου” είναι οι πιο ισχυρές ενδείξεις ότι βλέπει τον εαυτό του ως ξεχωριστό άτομο», μας λέει η ψυχολόγος. Το «όχι» είναι το πιο βασικό βήμα του παιδιού προς την ανεξαρτησία. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα των περισσότερων γονιών, στο να αντιμετωπίσουν με θάρρος την ανεξαρτησία του. Για σκεφτείτε το λίγο. Από τη μια θέλετε να τρώει μόνο του και από την άλλη θέλει να το ταΐζετε.
Από τη μια θέλετε να περπατάει μόνο του, από την άλλη απαιτεί την αγκαλιά σας όταν κουράζεται. Αν αποστασιοποιηθείτε λίγο και το αντιμετωπίσετε σαν μικρό προέφηβο, θα αρχίσετε να καταλαβαίνετε τις αντιδράσεις του. «Αυτό το ενδιάμεσο στάδιο είναι δύσκολο για εσάς, αλλά ακόμα πιο δύσκολο για το ίδιο το παιδί, γιατί θέλει να κάνει πράγματα μόνο του, αλλά του είναι πρακτικά δύσκολο.
Έχει παρορμητικές αντιδράσεις, αλλά δεν μπορεί να εκφράσει λεκτικά τις επιθυμίες του. Αν μπορέσετε να καταλάβετε τι πραγματικά σημαίνει η “δύσκολη” συμπεριφορά του, θα χαίρεστε ακόμα περισσότερο το χρόνο που περνάτε μαζί του». Αν το συνειδητοποιήσετε αυτό, θα έχετε μια τελείως διαφορετική οπτική της σχέσης σας και θα είστε πολύ πιο ήρεμοι. Το κλειδί της επιτυχίας είναι να αρχίσετε να σκέφτεστε σαν εκείνο. Για να το καταφέρετε αυτό, πρέπει επίσης να θυμάστε ότι τα νήπια ζουν αποκλειστικά τη στιγμή. «Αν το παιδί σας θέλει παγωτό, το θέλει εκείνη ακριβώς την ώρα.
Μπορεί να του βγάζετε την πιτζάμα όσο πιο γρήγορα μπορείτε και εκείνο να πιστεύει ότι καθυστερείτε πάρα πολύ». Τα νήπια δεν έχουν την υπομονή να περιμένουν κάτι που θα τα ευχαριστήσει και δεν μπορούν να συνδέσουν το παρόν με το παρελθόν. Αυτό σημαίνει ότι θα πέσουν -ουρλιάζοντας έτσι ώστε να σας κόψουν το αίμα- από την καρέκλα που τους είπατε να μη σκαρφαλώσουν και μετά από πέντε λεπτά θα ξανανέβουν. Μπορεί να σας φαίνεται ότι είναι πεισματάρικα και ανυπάκουα όταν δεν ακούν τις προειδοποιήσεις σας, «αλλά ο μόνος τρόπος για να μάθουν τα παιδιά είναι η επανάληψη. Μόνο αυτό γνωρίζουν· μαθαίνουν επαναλαμβάνοντας κάτι μέχρι να το εμπεδώσουν».
Επανάληψη μήτηρ πάσης μαθήσεως
Η πειθαρχία είναι ακόμα ένα θέμα που προκαλεί προστριβές. «Προσπαθήστε να δείτε τα πράγματα από την πλευρά του παιδιού σας», «Αυτές οι εμπειρίες και όσα τις συνοδεύουν είναι πρωτόγνωρα γι’ αυτό. Δεν ξέρει τι είναι σωστό και λάθος και πρέπει να μάθει τα πάντα από το μηδέν». Και μην περιμένετε ότι θα τα μάθει αμέσως: η εκμάθηση των κανόνων «καλής συμπεριφοράς» σε ένα νήπιο απαιτεί επανάληψη, υπομονή και χρόνο.
Επομένως, αν του έχετε πει εκατό φορές να μην πατάει τα πλήκτρα του υπολογιστή σας κι εκείνο τα πατάει για 101η φορά, πάρτε μια βαθιά ανάσα πριν του θυμίσετε ευγενικά αλλά αυστηρά ότι ο υπολογιστής της μαμάς δεν είναι παιχνίδι. Κάποια στιγμή θα το καταλάβει. Ένα από τα πλεονεκτήματα του να μπαίνετε στη θέση του παιδιού σας και να κατανοείτε την αυθόρμητη ανεξαρτησία και εξάρτησή του από εσάς είναι ότι θα αποφύγετε τις φωνές και τα κλάματα. Σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν έντονο θυμό και ξεσπάσματα που μπορεί να είναι από ήπια και περιστασιακά μέχρι συχνά και βίαια. Μπορεί να προκαλούνται από δυσφορία (το παιδί σας θέλει να κουβαλήσει το καλάθι του σούπερ μάρκετ, αλλά είναι πολύ βαρύ), από σύγκρουση συμφερόντων (ο μικρός σας θέλει να περάσει όλο το πρωί εξερευνώντας τους σωλήνες του σπιτιού κι εσείς βιάζεστε να πάτε στη δουλειά). Αν σας αρέσει η ιδέα να ζήσετε μια ζωή όπου το παιδί σας δεν θα φωνάζει και δεν θα θυμώνει -και ποιανού δεν του αρέσει;- πρέπει να γίνετε κάτι σαν ντετέκτιβ. «Το παιδί ζητάει την προσοχή σας;», λέει η ειδικός. «Του ζητάτε να διακόψει μια αγαπημένη ασχολία του; Δυσκολεύεστε να το ντύσετε; Αν απαντήσετε σε αυτές τις ερωτήσεις, μπορεί να το καταφέρετε να κάνει αυτό που θέλετε πριν θυμώσει».
Επιλογές: ναι μεν, αλλά…
Μια άλλη παγίδα στην οποία οι γονείς μπορεί να πέσουν πολύ εύκολα είναι να δώσουν πολλές επιλογές στο παιδί τους. «Ευτυχώς, έχουμε σημειώσει πρόοδο από την εποχή που οι γονείς δεν έδιναν σημασία στα παιδιά τους», «Αλλά μάλλον το έχουμε παρακάνει και τα βομβαρδίζουμε με υπερβολικά πολλές επιλογές: “Τι θα ήθελες να φορέσεις σήμερα;” ή “Τι χυμό θέλεις;”. Όσο έξυπνο κι αν είναι, όσο καθαρά κι αν μιλάει, έχει ανάγκη να ξέρει ότι έχετε τον έλεγχο», λέει η ψυχολόγος. «Αν του προσφέρετε πολλές επιλογές, το αποτέλεσμα θα είναι να πανικοβληθεί, να αγχωθεί και τέλος να φωνάξει.
Γι’ αυτό, δώστε του λίγες επιλογές (μπλε ή κόκκινο παντελόνι;), για να του αφήσετε κάποια περιθώρια ανεξαρτησίας, ενώ ταυτόχρονα το καθησυχάζετε ότι τα πάντα είναι υπό τον έλεγχό σας. Και βέβαια, αποφύγετε τις διαπραγματεύσεις. «Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, ακόμα και τα παιδιά που μιλάνε πολύ και έχουν πλούσιο λεξιλόγιο δεν είναι σε θέση να διαπραγματευτούν. Είτε συμφωνείτε είτε διαφωνείτε με τις απαιτήσεις τους, πρέπει να τα πείσετε. Είναι πιο ευτυχισμένα όταν νιώθουν ότι οι γονείς τους έχουν τον έλεγχο».
Αφιερώστε του χρόνο
Παρόλο που όλα τα παιδιά περνούν από τις ίδιες αναπτυξιακές διαδικασίες, αν και με διαφορετικούς ρυθμούς, υπάρχει ένας ακόμα σημαντικός κανόνας: γνωρίστε το παιδί σας. «Αν θέλετε να γίνει ανεξάρτητο, κοινωνικό και γεμάτο αυτοπεποίθηση, πρέπει να περνάτε χρόνο μαζί του για να το γνωρίσετε και να του τονίζετε ότι το αγαπάτε γι’ αυτό που είναι. Αν είστε συντονισμένοι με τα παιδιά σας, θα καταλάβετε τις προσπάθειές τους και θα μπορέσετε να τα βοηθήσετε να τα βγάλουν πέρα στις δύσκολες στιγμές».
Φυσικά, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο με τις οικογενειακές σας υποχρεώσεις. «Βρείτε χρόνο μια μέρα για να πάτε στον παιδικό σταθμό με τους ρυθμούς του παιδιού σας», Ή αφήστε ελεύθερο ένα απόγευμα για να φτιάξετε κέικ μαζί. Αν ηρεμήσετε λίγο, θα γνωριστείτε καλύτερα και θα μάθετε τι του αρέσει και τι όχι -και τότε θα ανακαλύψετε ότι οι καλές στιγμές είναι σημαντικότερες από τις κακές. Η Μαρια είναι μητέρα δίδυμων κοριτσιών, της Ελενης και της Έλενας, και μόλις πρόσφατα άρχισε να συνειδητοποιεί τους ρυθμούς τους.
«Ενθουσιάστηκα πολύ όταν άρχισαν να περπατάνε, αλλά είναι τόσο αργές», λέει ηΜαρια. «Απλά δεν μπορούσα να συνηθίσω στην ιδέα ότι θα έπρεπε να περάσω όλη τη μέρα κυνηγώντας τις από πίσω». Δοκίμασε τις συνήθεις γονεϊκές στρατηγικές (να τις καλοπιάνει, να τις δωροδοκεί, να τους γκρινιάζει), μέχρι που μια μέρα συνειδητοποίησε ότι υπάρχει κι ένας ακόμα τρόπος. «Λειτουργούσα ακόμα με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Κατάλαβα ότι αν ήθελα να ευχαριστηθώ το χρόνο που έχω με τις κόρες μου έπρεπε να αλλάξω ρυθμούς και να προσαρμοστώ στο χρόνο τους. Στην αρχή ήταν περίεργα, αλλά τώρα το συνήθισα και είναι σίγουρα καλύτερα. Τα κορίτσια μπορούν να εξερευνήσουν όλα τα μικροπράγματα που τα ενδιαφέρουν και κάνουμε απολαυστικές συζητήσεις για τις… κότες -όπως λένε οτιδήποτε πετάει. Η ζωή μου έχει αλλάξει· αυτό που πριν ήταν αγγαρεία τώρα είναι απλά απόλαυση».
Αγάπη και μίσος:
Ο κόσμος μέσα από τα μάτια του παιδιού
Τα παιδιά αγαπούν
Την εξερεύνηση: Τα καλάθια σκουπιδιών, τους σωλήνες, τα ντουλάπια της κουζίνας… οτιδήποτε κρύβει μέσα κάποιο θησαυρό. Και βέβαια, αυτές οι ανακαλύψεις είναι πάντα στο πλαίσιο της γνωστικής τους ανάπτυξης.
Το θόρυβο και τη φασαρία: Τι θα γίνει αν πετάξω τα μακαρόνια στον τοίχο, χτυπήσω το πιρούνι στο τραπέζι και βάλω τα δάχτυλά μου μέσα στο χυμό μου; Ναι, είναι όλα θέμα πειραματισμού και γνωστικής ανάπτυξης.
Την επανάληψη: Μπορεί μετά την εικοστή συνεχόμενη ανάγνωση της Κοκκινοσκουφίτσας να βαρεθείτε, αλλά τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της επανάληψης. Όσο πιο πολλές φορές ακούσουν κάτι, τόσο καλύτερα θα το θυμούνται.
Τη ρουτίνα: Τα μικρά παιδιά έχουν βραχεία μνήμη και δεν μπορούν να σκεφτούν μακροπρόθεσμα. Έχουν ανάγκη από τη ρουτίνα για να ξέρουν τι να περιμένουν.
Τις ερωτήσεις: Μπορεί να δοκιμάζουν την υπομονή σας με τα συνεχή «τι», «γιατί» και «πού», αλλά η περιέργεια για τον κόσμο σημαίνει ότι ο εγκέφαλος του παιδιού σας μεγαλώνει γρήγορα. Αρχίζει να αντιλαμβάνεται την αιτία και το αποτέλεσμα: ένα μεγάλο βήμα για έναν τόσο μικρό άνθρωπο.
Τη φροντίδα: Όσο περισσότερη τόσο το καλύτερο.
Τα παιδιά μισούν
Να τα πιέζουν: Πώς να ευχαριστηθείς τη ζωή αν σε κυνηγούν συνεχώς και σου λένε να προχωρήσεις;
Τις διορίες: Πρέπει να ζούμε τη ζωή μας σύμφωνα με προκαθορισμένα ωράρια που λένε ότι πρέπει να είμαστε στον παιδικό σταθμό συγκεκριμένη ώρα;
Την αντίσταση: Όταν έχεις σιδερένια θέληση εκνευρίζεσαι άμα κάποιος άλλος θέλει να σου επιβάλλει τη γνώμη του. Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν ότι εσείς είστε το αφεντικό.
Τις επιταγές της μόδας: Ποιος λέει ότι δεν μπορεί να φορέσει μποτάκια την πιο ζεστή μέρα του καλοκαιριού ή τα αγαπημένα του σανδάλια μια βροχερή μέρα; Οι ειδικοί της μόδας; Ναι καλά.
Τη λέξη «όχι!»: Εκτός κι αν τη λένε τα ίδια.
Τα «όχι», «εγώ» και «δικό μου» είναι οι πιο ισχυρές ενδείξεις ότι το νήπιο βλέπει τον εαυτό του ως ξεχωριστό άτομο
