Ο εθισμός του παιδιού και του εφήβου από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και το διαδίκτυο

O Γιώργος είναι ένα συμπαθητικό μοναχοπαίδι 15 ετών, μαθητής ιδιωτικού γυμνασίου. Το επίπεδο ευφυΐας του είναι πολύ καλό. Πολύ λίγο έως καθόλου ασχολείται με τα μαθήματά του και η σχολική του επίδοση είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή που αντιστοιχεί στις νοητικές του ικανότητες. Οι καθηγητές του λένε ότι στην τάξη δεν παρακολουθεί τη διδασκαλία. Συχνά αφαιρείται, νυστάζει και μερικές φορές κοιμάται στο θρανίο. Οι γονείς του παραπονούνται, ότι από την ώρα που επιστρέφει από το σχολείο μέχρι και τα ξημερώματα της άλλης μέρας είναι «κολλημένος» στον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή (Η/Υ). Καταλαβαίνουν ότι υπάρχει πρόβλημα, ανησυχούν, άγχονται, αλλά δεν ξέρουν τι να κάνουν.

Από την πρώτη συνάντησή μας με τους γονείς προέκυψαν τα εξής: Η μητέρα είναι συνεργάσιμη, κατανοεί αυτά που ακούει και μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση του Γιώργου. Ο πατέρας είναι άνθρωπος μεγάλης ηλικίας, είναι αυταρχικός πατέρας και νομίζει ότι μπορεί να λύσει το πρόβλημα με το «μαχαίρι».Δεν είναι συνεργάσιμος και είναι απρόθυμος να ακολουθήσει οδηγίες. Είναι χαρακτηριστικός ο διάλογος που έγινε στη δεύτερη συνάντησή μας.

– Πώς τα πήγατε μετά την συνάντηση που είχαμε;
– Χάλια! Απάντησε η μητέρα.
– Γιατί, τι έγινε;
– Ο άντρας μου του πήρε τον υπολογιστή και τον κλείδωσε σε ένα ντουλάπι.
– Και;…
– Ο Γιώργος τα έκαμε γυαλιά καρφιά.
– Δηλαδή; Πέστε μου τι ακριβώς έγινε;
– Το παιδί ζητούσε τον υπολογιστή, ο άνδρας μου δεν τού τον έδινε, έγινε μεγάλη φασαρία και έσπασε όλα τα ντουλάπια για να τον βρει. Στενοχωρήθηκα πολύ. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί.

Είναι σαφές, ότι ο Γιώργος είναι ένας έφηβος εξαρτημένος από τον Η/Υ και το διαδίκτυο. Είναι ένας «άρρωστος» έφηβος που χρειάζεται ειδική μεταχείριση και θεραπεία για να απεξαρτηθεί και να λύσει το πρόβλημά του.

Τι είναι εθισμός από τον Η/Υ

Ο εθισμός από τον Η/Υ και το διαδίκτυο είναι μια μορφή εξάρτησης των τελευταίων ετών. Το φαινόμενο αυτό δημοσιοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1997 στις ΗΠΑ, ενώ από το 1995 ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος Goldberg είχε υιοθετήσει τον όρο Internet addiction που θα πει εθισμός στο internet. Ένας ορισμός που γίνεται σήμερα δεκτός από τους περισσότερους ερευνητές είναι ο εξής: Εξάρτηση από τον Η/Υ και το διαδίκτυο είναι η υπερβολική και παρατεταμένη απασχόληση με τον Η/Υ και το διαδίκτυο, προκειμένου ο χρήστης να αντλήσει αισθήματα ικανοποίησης (11lyk.serron.ser,sch.gr, 2009).

Η σοβαρότητα του προβλήματος

Τα τελευταία χρόνια διογκώνεται όλο και περισσότερο ο αριθμός των εξαρτημένων εφήβων.Σύμφωνα με έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ), η οποία εντάσσεται στο Διεθνές Πρόγραμμα Helth Behavior in School-Aged Children (HBSC), για τη χώρα μας προκύπτουν τα εξής (ΕΠΙΨΥ, 2012):

• Ένας στους 4 εφήβους, ποσοστό 24,3% ασχολείται με τον Η/Υ και το διαδίκτυο 3 ώρες κάθε μέρα, ενώ το Σαββατοκύριακο ο χρόνος αυτός διπλασιάζεται.
• Από το 2006 μέχρι το 2010 ο αριθμός των εφήβων που ασχολείται με τον Η/Υ και το διαδίκτυο, τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα, έχει τετραπλασιαστεί.
• Το 47,8% των εφήβων, κυρίως τα αγόρια 13 ως15 ετών, παίζει ηλεκτρονικά παιγνίδια από μισή έως 2 ώρες την ημέρα.
• Ένας στου 6, ποσοστό 15,5% από τους εφήβους των 15 ετών, παρουσιάζει συμπτώματα εξάρτησης από τον Η/Υ και το διαδίκτυο.

Συμπτώματα της εξάρτησης

Η εξάρτηση δεν έρχεται ξαφνικά. Προηγούνται κάποια σημάδια, τα οποία οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να γνωρίζουν. Μερικά από αυτά είναι τα εξής (Μονάδα Εφηβικής Υγείας Νοσοκομείου Παίδων Αγλαΐας Κυριακού, http//panacea.med.u):

• Σταδιακά αποσύρονται από τα πρόσωπα της οικογένειας και τους φίλους και απομονώνονται στο δωμάτιό τους. Σταδιακά αυξάνεται ο χρόνος απασχόλησής τους με τον Η/Υ.
• Μειωμένη λειτουργικότητα και βαριεστιμάρα, όταν είναι έξω από τον Η/Υ.
• Μειωμένο ενδιαφέρον για οτιδήποτε, εκτός από τον Η/Υ.
• Άγχος και αίσθηση αποδιοργάνωσης.
• Παραμέληση των σχολικών τους υποχρεώσεων και σοβαρή πτώση των επιδόσεών τους στο σχολείο.
• Αλλαγές στην προσωπική και κοινωνική τους ζωή: παραμέληση της ατομικής του υγιεινής, απομάκρυνση από τους φίλους τουw, επιθετικότητα, μείωση του φαγητού. Σε ακραίες περιπτώσεις εγκατάλειψη του σχολείου και προβλήματα συμπεριφοράς (www.yoythealth.gr).

Οι συνέπειες της εξάρτησης

Όλες οι εξαρτήσεις, είτε πρόκειται για αλκοολισμό, είτε για κάπνισμα, είτε για Η/Υ κ.ά., έχουν αρνητικές συνέπειες στα εξαρτημένα άτομα. Οι συνέπειες αυτές ποικίλουν ανάλογα με το είδος και τον βαθμό της εξάρτησης. Η εξάρτηση π.χ. από την νικοτίνη έχει σχέση μόνο με τον χρήστη και αφορά στην υγεία και την οικονομική κατάστασή του. Η εξάρτηση από το αλκοόλ έχει ευρύτερες διαστάσεις και έχει σχέση με ολόκληρη την οικογένεια του χρήση και αφορά: στην υγεία και την οικονομία του χρήστη, αλλά και στην κοινωνική επιφάνεια του ίδιου και της οικογένειάς του.
Η εξάρτηση από τον Η/Υ και το διαδίκτυο έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, γιατί εκτός των άλλων συμπίπτει με την περίοδο της ανάπτυξης, που το παιδί και ιδιαίτερα ο έφηβος

α) πρέπει να υπερβεί πολλές δυσκολίες μέχρι να ωριμάσει πλήρως και β) πρέπει να προετοιμάσει το μέλλον του.

Έρευνα του ΤΕΙ Αθήνας (2008) έδειξε ότι είναι πολλές οι παθολογικές καταστάσεις στις οποίες μπορεί να εμπλακεί ο χρήστης με εξάρτηση από το διαδίκτυο. Μερικές από αυτές που καταγράφονται στην έρευνα είναι οι εξής:

• Ο εκφοβισμός του χρήστη από άλλον χρήστη μέσω internet.
• Η συμμετοχή σε πράξεις φανταστικού ετεροφυλικού ή ομοφυλικού έρωτα.
• Η διακίνηση πορνογραφικού υλικού.
• Η τάση αυτοκτονίας σε ακραίες περιπτώσεις.

Οι μελέτες του ΕΠΙΨΥ (2010) δείχνουν ότι α) οι έφηβοι που ασχολούνται 3 ώρες τουλάχιστο κάθε μέρα με τον Η/Υ παρουσιάζουν σε υψηλά ποσοστά διαταραχές συναισθημάτων και διαγωγής, υπερκινητικότητα, ελλειμματική προσοχή και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες β) 3 στους 5 μαθητές που κάνουν υπερβολική χρήση του Η/Υ, έχουν τουλάχιστον 2 ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Αιτιολογικοί παράγοντες

Καμιά εξάρτηση δεν έρχεται ως κεραυνός εν αιθρία. Υπάρχουν πάντα κάποιοι παράγοντες, οι οποίοι οδηγούν στην εξάρτηση ή απλά διευκολύνουν την έλευσή της. Στην περίπτωση της εξάρτησης από τον Η/Υ και το διαδίκτυο, οι πιο συνηθισμένοι παράγοντες που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα είναι οι εξής:

α. Το ίδιο το διαδίκτυο. Ο Η/Υ και το διαδίκτυο διευκολύνουν τον χρήστη μικρών ηλικιών να παίζει ηλεκτρονικά παιγνίδια και των μεγαλύτερων ηλικιών να επικοινωνεί με άλλα πρόσωπα γνωστά και άγνωστα. Οι δυνατότητες αυτές δημιουργούν στον χρήστη ευχαρίστηση και τον μεταφέρουν σε ένα φανταστικό περιβάλλον, το οποίο βιώνει ως πραγματικό. (Thatcher et all, 2008).

β. Η δομή και η λειτουργία της οικογένειας. Η εξάρτηση παρατηρείται συχνότερα στα αγόρια που ανήκουν σε μονογονεϊκές οικογένειες και σε οικογένειες με νοσηρό ενδοοικογενειακό κλίμα.

Συνεπώς, η εσωτερική δυσλειτουργία, οι κακές συνθήκες διαβίωσης, τα διαζύγια, η έλλειψη επαρκούς εποπτείας των παιδιών κ.λπ., που παρατηρούνται σήμερα σε πολλές οικογένειες, είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του φαινομένου της εξάρτησης. Πιο συγκεκριμένα, τα στοιχεία που αφορούν τους γονείς είναι τα εξής:
• Η ελλιπής επίβλεψη των παιδιών.
• Η κακή συναισθηματική σχέση των παιδιών με τους γονείς (Χρηστάκης, 2006).
• Η ανεπαρκής ενημέρωση των γονέων για τους πιθανούς κινδύνους που διατρέχουν τα παιδιά τους από την κακή χρήση του Η/Υ και του διαδικτύου. 9 στους 10 γονείς δεν ξέρουν ούτε καν πώς λειτουργεί ο Η/Υ και το διαδίκτυο (http//tech.in.gr). Έρευνα του ΕΠΙΨΥ (2010) έδειξε ότι υπερβολική χρήση του Η/Υ κάνουν το 38,4% των παιδιών, όταν οι γονείς δεν ελέγχουν τι κάνουν τα παιδιά τους. 26,2% όταν η συναισθηματική σχέση των παιδιών με τους γονείς είναι διαταραγμένη και 35,5% όταν οι ενδοοικογενειακές σχέσεις δεν είναι καλές.

γ. Τα ψυχοσυναισθηματικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του χρήστη. Τα εξαρτημένα άτομα συνήθως παρουσιάζουν κακή αυτοϊδέα, χαμηλή αυτοπεποίθηση, δυσκολίες στις σχέσεις τους με το άλλο φύλο, χρήση του internet για εντυπωσιασμό και αντίληψη για τη ζωή, ότι αυτή είναι ένα πεδίο για διαρκή απόλαυση (ΤΕΙ Αθήνας, 2008). Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά ευνοούν την απομόνωση και την υπερβολική απασχόληση με τον Η/Υ και το διαδίκτυο. Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν, ότι τα παιδιά που εθίζονται στον Η/Υ έχουν ήδη ένα ψυχικό πρόβλημα ή μια ήπια διαταραχή. Στην περίπτωση αυτή η εξάρτηση από τον Η/Υ και το διαδίκτυο είναι απλώς ένα σύμπτωμα του βασικού προβλήματος.

δ. Τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του χρήστη και ιδιαίτερα οι γονείς. Η σχέση του παιδιού και του εφήβου με τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του και ιδιαίτερα με τους γονείς, είναι παράγοντας, ο οποίος, σε συνδυασμό με τα ατομικά του χαρακτηριστικά, επηρεάζει την όλη συμπεριφορά του και προκαλεί ή διευκολύνει την εξάρτηση.

Για το μεγαλύτερο μέρος των εξαρτημένων ατόμων παρατηρείται συνδυασμός ενδογενών (ψυχικές και συναισθηματικές διαταραχές, άγχος, φοβίες κ.ά.) και εξωγενών-περιβαλλοντικών παραγόντων (διαζύγια, κακές ενδοοικογενειακές σχέσεις κ.ά.).

Πρόληψη – αντιμετώπιση της εξάρτησης.

Ο εθισμός στον Η/Υ και το διαδίκτυο αναγνωρίζεται σήμερα από την ψυχιατρική κοινότητα ως ψυχοσωματική διαταραχή και γι’ αυτό η αντιμετώπισή τoυ πρέπει να γίνεται σε ειδικά θεραπευτικά κέντρα από ομάδα ειδικών. Στην Ελλάδα τα κέντρα αυτά λειτουργούν σε νοσοκομεία ή κλινικές. Η ομάδα των ειδικών περιλαμβάνει παιδοψυχίατρο, παιδίατρο, ψυχολόγο και σύμβουλο οικογένειας.

Η θεραπευτική παρέμβαση περιλαμβάνει πολυεπιστημονική συλλογική προσπάθεια και εξατομικευμένο πρόγραμμα με δύο άξονες: α) την θεραπευτική υποστήριξη του παιδιού και β) την συμβουλευτική εργασία με την οικογένεια και το σχολείο. Ο δεύτερος άξονας είναι εξίσου σημαντικός με τον πρώτο και αναγκαίος, δεδομένου ότι: οι γονείς δεν έχουν τις αναγκαίες γνώσεις, ώστε να διαχειρίζονται το παιδί σωστά και αφετέρου βρίσκονται κάτω από έντονη κοινωνική και συναισθηματική φόρτιση και άρα χρειάζονται υποστήριξη, ώστε να αποφορτιστούν και να μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους.

Η μέχρι τώρα εμπειρία από τα κέντρα απεξάρτησης δείχνει ότι το 1/3 των παιδιών και των εφήβων ανταποκρίνεται θετικά, ειδικά όταν η εξάρτηση είναι σε πρώιμο στάδιο. Ωστόσο, με δεδομένα: α) την προοδευτική αύξηση των παιδιών που έχουν πρόσβαση στον Η/Υ και στο διαδίκτυο και β) την διασύνδεση του internet με την τηλεόραση και τις τηλεπικοινωνίες –ήδη στα κινητά τηλέφωνα είναι δυνατή η χρήση διαδικτυακών εφαρμογών– πρέπει να αναμένεται σταδιακή αύξηση του φαινομένου της εξάρτησης.

Γονείς, εκπαιδευτικοί και πολιτεία

Συμπερασματικά πρέπει να πούμε ότι ο ρόλος των γονέων, των εκπαιδευτικών, και της πολιτείας είναι σημαντικός σε ό,τι αφορά την πρόληψη και την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Το καλύτερο φάρμακο είναι α) οι γονείς να διαμορφώνουν και να διατηρούν καλές σχέσεις με τα παιδιά τους, β) γονείς και οι εκπαιδευτικοί να μάθουν τα παιδιά από την μικρή ηλικία να ξεχωρίζουν το πραγματικό από το φανταστικό και την εικονική πραγματικότητα, η οποία θέλγει το παιδί και τον έφηβο και αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξάρτησης από τον Η/Υ και το διαδίκτυο, γ) η πολιτεία οφείλει να σχεδιάσει προγράμματα με τα οποία τα παιδιά από το νηπιαγωγείο μέχρι και το γυμνάσιο να εκπαιδεύονται για να αναπτύξουν τη παραπάνω δεξιότητα. Ένας τρόπος μπορεί να είναι η δημιουργία κατάλληλων βιντεοταινιών, τις οποίες τα παιδιά με τους εκπαιδευτικούς παρακολουθούν στον δέκτη τηλεόρασης και συζητώντας με τους δασκάλους τους να μάθουν να ξεχωρίζουν το φανταστικό από το πραγματικό.

Εκτός από τα παραπάνω, τα οποία αποτελούν γενικές αρχές, μερικές πρακτικές οδηγίες που πρέπει να έχουν υπόψη τους κυρίως οι γονείς είναι οι εξής:

• Αν ο χρόνος που απασχολείται το παιδί σας με τον Η/Υ είναι υπερβολικός δημιουργήστε του κάποιες δραστηριότητες με βάση τα ενδιαφέροντά του, ώστε να ασχοληθεί με αυτές.

• Εξετάσετε τις δικές σας συνήθειες σε σχέση με το διαδίκτυο. Μήπως κι εσείς ασχολείστε υπερβολικά με αυτό; Αν ναι, διορθώσετε πρώτα τον εαυτό σας και μετά
το παιδί.

• Δημιουργήσετε μαζί με το παιδί σας από νωρίς ένα κατάλογο με τους κανόνες χρήσης του Η/Υ και του διαδικτύου.

• Συμβουλέψτε το να μην μιλάει με άγνωστους στο διαδίκτυο.

• Μιλήστε του για τους κινδύνους που εγκυμονεί η κακή χρήση του Η/Υ και του διαδικτύου.

• Τοποθετήσετε τον Η/Υ, αν είναι δυνατό, σε κοινόχρηστο χώρο στο σπίτι, ώστε το παιδί να μην έχει την ευκαιρία να απομονώνεται. Έτσι το ελέγχετε διακριτικά.

• Η απόλυτη απαγόρευση του Η/Υ δεν είναι σωστή και δεν αποδίδει. Η απαγόρευση διαταράσσει τις σχέσεις παιδιού-γονέα, ενώ το απαγορευμένο «μαγνητίζει» την περιέργεια του παιδιού και επιμένει περισσότερο.

• Κάνετε συμφωνίες, τα λεγόμενα συμβόλαια, με το παιδί σας για το πόσο και πώς θα ασχολείται με τον Η/Υ.

• Επιβραβεύετε το παιδί, όταν τηρεί τη συμφωνία που κάνατε.

• Αν, τέλος, διαπιστώσετε συμπτώματα εθισμού μην κρυφτείτε πίσω από το δάκτυλό σας, γιατί θα χάσετε πολύτιμο χρόνο. Αναζητήστε αμέσως ένα ειδικό.

Πηγή: meallamatia.gr

Δείτε περισσότερα Ενδιαφέροντα άρθρα: https://eduadvisor.gr/index.php/arthra/endiaferonta-arthra/ekpaidefsi-endiaferonta