Μια σύντομη ιστορία του κόσμου μας

Κοιτώντας τον ουρανό, έχεις ποτέ αναρωτηθεί πώς φτάσαμε εδώ στο σήμερα; Τί και γιατί συνέβη, ώστε να υπάρχουμε; Ο ιστορικός David Christian σε ένα TED talk του, καταφέρνει να μας απαντήσει το μεγάλο αυτό ερώτημα σε λιγότερο από δεκαοκτώ λεπτά.

Φαντάσου τη Γη μας. Μια σφαίρα που, μέσα στο συγκριτικά μικρό της σύστημα, μας φιλοξενεί. Η επιστήμη μάς λέει πως η σφαίρα μας, όπως και οτιδήποτε άλλο γνωρίζουμε πως υπάρχει, κυριαρχείται από τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, ή αλλιώς τον νόμο της εντροπίας. Αυτός, με πολύ απλά λόγια εκφράζει πως η γενική τάση των πάντων είναι η μετάβαση από την τάξη και την δομή, στην έλλειψή τους. Δηλαδή, το σύμπαν ακολουθεί μια πορεία συνεχώς αυξανόμενης αταξίας και αποδιοργάνωσης, όχι το αντίθετο.

Με μια γρήγορη ματιά τριγύρω μας ωστόσο, μόνο ατάκτως ερριμένα δεν μοιάζουν τα πράγματα. Οτιδήποτε γνωρίζουμε και δημιουργούμε είναι κάθε φορά χωρίς προηγούμενο συγκλονιστικά περίπλοκο. Αρκεί να αναλογιστούμε πως στην σφαίρα μας συνυπάρχουμε πάνω από επτά δισεκατομμύρια άνθρωποι, που ταξιδεύουν, δικτυώνονται και εμπορεύονται ακατάπαυστα. Η εικόνα αυτή από μόνη της πλέκει έναν άκρως περίτεχνο ιστό από συνδέσεις και κινήσεις. Πώς όμως το εντροπικό αυτό σύμπαν καταφέρνει να δημιουργεί περιπλοκότητα; Η απάντηση είναι πώς υπάρχει η δυνατότητα του περίπλοκου˙ είναι όμως αφάνταστα δύσκολη στο να επιτευχθεί. Η πολυπλοκότητα λοιπόν, μπορεί να ευδοκιμήσει πιθανολογικά μόνο σε πολύ αυστηρά ορισμένες συνθήκες. Όταν αυτές εμφανιστούν βέβαια, δίνεται έδαφος για την δημιουργία περεταίρω περιπλοκότητας, κάθε στάδιο της οποίας φέρνει κάτι εντελώς νέο, σαν από το πουθενά στο σύμπαν μας. Κάθε κατώφλι πολυπλοκότητας, ανεβάζει την πιθανολογική δυσκολία του, κάνοντάς την πιο εύθραυστη και ευάλωτη. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στην αρχή:

Όλα αρχίζουν κάπου στα 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, όταν ξαφνικά από το τίποτα υπήρξαν τα πάντα. Το πρώτο κεφάλαιο της ιστορίας αρχίζει δικαίως με την μεγάλη έκρηξη, όπου από το πρώτο δευτερόλεπτο κιόλας διαχύθηκε με ασύλληπτη ταχύτητα, ενέργεια σε μορφή ηλεκτρομαγνητισμού και βαρύτητας. Τα τελευταία αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για σωματίδια όπως τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια. Αν μπορούσαμε να δούμε το τότε σύμπαν, θα αντικρίζαμε ένα μεγάλο, απλό και αχανές σύννεφο από υδρογόνο και ήλιο, έναν κοσμικό χυλό χωρίς δομή. Οι απειροελάχιστες αλλαγές θερμοκρασίας ανά περιοχές στο σύννεφο αυτό, ήταν η αφορμή για την μετάβαση στο δεύτερο κατώφλι πολυπλοκότητας, περίπου διακόσια εκατομμύρια χρόνια αργότερα. Τι συνέβη λοιπόν; Η βαρύτητα άρχισε να συσσωρεύεται και διέσπασε το ενιαίο νέφος σε δισεκατομμύρια μικρότερα. Αυτά, το καθένα με την σειρά τους, ανέβασαν θερμοκρασίες στον πυρήνα τους από την συμπύκνωση βαρύτητας, με αποτέλεσμα να εκτονώσουν ενέργεια μέχρι που ΜΠΑΜ! Και έτσι δημιουργήθηκαν τα αστέρια. Αστέρια που εμφανίστηκαν ξαφνικά και παντού στο σύμπαν, κάνοντάς το πολύ πιο περίπλοκο.

Τα αστέρια γνωρίζουμε πως όπως γεννιούνται, έτσι και πεθαίνουν. Πιο συγκεκριμένα, όταν πεθαίνει ένα αστέρι, φτάνει τόσο υψηλές θερμοκρασίες, ώστε τα πρωτόνια να μπορούν να συγχωνεύονται με νέους τρόπους, πράξη που έχει δημιουργήσει όλα τα στοιχεία στον σύγχρονο περιοδικό πίνακα. Για παράδειγμα, οτιδήποτε χρυσό έχεις, έχει σφυρηλατηθεί σε μια σουπερνόβα. Έτσι, το σύμπαν έγινε χημικά περίπλοκο και μπορεί πλέον να πλάθει νέα πράγματα. Ωστόσο το επόμενο ορόσημο στην ιστορία μας ήταν το εξής: τα νεοδημιούργητα αυτά στοιχεία, αλληλοεπιδρώντας και στροβιλίζοντας γύρω από νέα αστέρια, σχημάτισαν σωματίδια, σκόνη, βράχια, αστεροειδής και τελικά πλανήτες και φεγγάρια. Κάπως έτσι γεννήθηκε και το ηλιακό μας σύστημα, τεσσεράμισι δισεκατομμύρια χρόνια πριν.

Στο μετέπειτα:

Εδώ η κατάσταση γίνεται πιο σύνθετη. Το επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας μας εισάγει οντότητες σημαντικά πιο εύθραυστες και ευάλωτες. Οντότητες όμως πολύ πιο δημιουργικές και ικανές να αναπαράγουν πολυπλοκότητα. Μιλάμε βέβαια για τους ζωντανούς οργανισμούς. Σε λόγια του ομιλητή μας, δεν είμαστε παρά ένα πακέτο από χημικές ουσίες. Η χημεία όμως, προϋποθέτει τη σωστή ποσότητα ενέργειας, ποικιλία χημικών στοιχείων και υγρά, όπως το νερό. Το υγρό συγκεκριμένα χρειάζεται διότι επιτρέπει στα άτομα να κινούνται και να δημιουργούν μόρια. Σταθήκαμε αρκετά τυχεροί, ώστε η Γη μας να πληροί σχεδόν τέλεια τις προϋποθέσεις αυτές. Έτσι, με τη δημιουργία του μορίου του DNA, η πληροφορία (ή συνταγή αν θέλετε) της δημιουργίας των ζωντανών οργανισμών διαδίδεται. Ωστόσο, το συναρπαστικό χαρακτηριστικό του μορίου αυτού, είναι η ατέλειά του˙ σε κάθε δισεκατομμυριοστό σκαλοπάτι του κάνει σφάλμα, πράγμα που δείχνει ότι εξελίσσεται, χτίζοντας μεγαλύτερη ποικιλία και περιπλοκότητα. Από μονοκύτταρους, σε πολυκύτταρους οργανισμούς η γραμμή της εξέλιξης έφτασε μέχρι τους δεινόσαυρους που 65 εκατομμύρια χρόνια πριν, εξαφανίστηκαν από το χτύπημα ενός αστεροειδή. Το γεγονός αυτό, ευτυχώς για εμάς, άνοιξε τον δρόμο της ανάπτυξης των θηλαστικών, παρακλάδι της οποίας είμαστε οι άνθρωποι.

Η ύπαρξή μας λοιπόν, οφείλεται κατά μεγάλο βαθμό στην τυχαία σύγκρουση του αστεροειδή με τη Γη μας. Παρ’ολ’αυτά ο ομιλητής μας κρίνει το ανθρώπινο είδος ύψιστης σημασίας ορόσημο στην ιστορία που αφηγούμαστε. Γιατί όμως; Υπογραμμίζει πως σε αντίθεση με το μόριο του DNA, ο ανθρώπινος εγκέφαλος μαθαίνει γρήγορα, σε πραγματικό χρόνο. Ακόμα και αν η πληροφορία του εγκεφάλου χαθεί με τον θάνατό του, η ικανότητα της ομιλίας μας μπορεί και την διατηρεί. Έχουμε αναπτύξει ένα τόσο περίπλοκο και λεπτομερές σύστημα επικοινωνίας, που επιτρέπει στην πληροφορία να επιβιώνει και να διαιωνίζεται ανεξάρτητα από τον θνητό άνθρωπο. Στις τελευταίες αυτές προτάσεις κρύβεται η απάντηση στο γιατί είμαστε δημιουργικοί, γιατί έχουμε ισχύ και γιατί έχουμε ιστορία. Προσθέτουμε επίσης, ότι είμαστε το μόνο είδος που έχει κατορθώσει αυτού του είδους τη συλλογική μάθηση˙ παρατηρώντας το περιβάλλον μας, μαζεύουμε πληροφορίες αναγκαίες για την επιβίωσή μας. Κάπως έτσι καταφέραμε και πολλαπλασιαστήκαμε, χτίσαμε πυκνές αλληλεξαρτώμενες κοινωνίες, ταξιδέψαμε και παγκοσμιοποιηθήκαμε.

Στο τώρα:

Φτάνοντας αισίως στο σήμερα, τα 7 δισεκατομμύρια άτομα στον πλανήτη μας μοιάζουμε να σχηματίζουμε έναν κοινό παγκόσμιο εγκέφαλο. Έναν που συνεχώς μαθαίνει, εμπλουτίζεται και που εξηγεί την συγκλονιστική πολυπλοκότητα που βλέπουμε γύρω μας. Η ιστορία μας είναι η πιο πραγματική και ταυτόχρονα μαγική που μπορεί κάποιος να πει και με έκπληξη βλέπουμε πως ο άνθρωπος έχει ήδη παίξει καθοριστικό ρόλο στην πορεία της. Το ηθικό της δίδαγμα: να μας τονίσει την πολυπλοκότητα και ευθραυστότητά μας μέσα στο αχανές σύμπαν μας, αλλά και να αναδείξει τη δύναμη της συλλογικής μας μάθησης. Όταν καταφέρουμε να εκμεταλλευόμαστε τις ευκαιρίες που μας δίνονται και να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες, τότε κάθε κατώφλι αλλαγής που έρχεται θα μας βρει προετοιμασμένους.

Δείτε το TED talk εδώ:
https://www.youtube.com/watch?v=yqc9zX04DXs

Δείτε περισσότερα Δελτία Τύπου: https://eduadvisor.gr/arthra/deltia-typou-ekpaideftika